سردبیر محترم مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی
91 نوشته ای تحت عنوان "جای خالی آموزش فن بیان در دوره های تربیت معلم و دبیر" را در یکی از /7/ در تاریخ 15
روزنامه ها [کیهان] به چاپ رساندم. جالب آن که نشریه [رشد] وابسته به وزارت آموزش و پرورش، پرداختن به موضوع
آن نوشتار را در اولویت خود ندانست؛ هرچند که بعدها نوشته منتشر شده در روزنامه، در یکی از سایت های وابسته به
آموزش و پرورش (شورای عالی آموزش و پرورش) نمایه شد.
از آنجا که کیفیت بیان اهمیت بسیاری در آموزش دارد، نوشتار یاد شده را با حذف و اضافه و در نظر گرفتن جامعه
هدف (اساتید دانشگاه علوم پزشکی)، ارائه می نمایم. با این امید که تکرار و اشاره به اهمیت موضوع در تمامی سطوح
آموزشی، توجه برنامه ریزان و دست اندرکاران را به خود معطوف نماید.
روش سخنرانی در نظام های آموزشی، سابقه ای طولانی دارد( 1). با وجود روش های مختلف آموزشی، هنوز روش
سخنرانی مرسوم ترین روش آموزشی در اکثر دانشگاه هاست( 2). یادگیری به روش سخنرانی برای همه در برهه ای از
زمان اجتناب ناپذیر است؛ زیرا وسیله مناسبی برای ارائه اطلاعات پایه و انتقال علوم تجربی و حتی در برخی شرایط،
مناسب ترین روش تدریس است( 3). نگاهی به نظام آموزشی کشور ما نیز نشان می دهد که روش تدریس غالب، روش
سخنرانی است.
هیچ یک از روش های تدریس فی نفسه خوب یا بد نیستند، بلکه نحوه و شرایط استفاده از آنها است که باعث تقویت و
ضعف شان می شود ( 2). یکی از مسائل مهم در استفاده از روش تدریس سخنرانی، توجه به "کیفیت بیان" است. این،
نکته ای پذیرفته شده است که اگر مدرسی با معلومات بسیار بالا در زمینه تحصیلی خود، قادر به انتقال مناسب مطالب
نباشد؛ به عنوان یک مدرس اثربخش در نظر گرفته نخواهد شد. البته این موضوع هم صادق است که با گذشت زمان و
افزایش سابقه تدریس و البته تکرار مطالب و در نتیجه "تسلط ناخودآگاه"، کیفیت ارائه مطالب و "بیان" بهبود می یابد. اما
باید به یاد داشت امروزه فن بیان را یک علم قلمداد می کنند و در ارتباط با آن کتب بسیاری به چاپ رسیده است. بنابراین
به نظر نمی رسد که صرف افزایش سابقه، باعث افزایش علمی و البته عملی در حد ایده آل "مهارت های بیانی" مدرس
گردد، زیرا وی از ابتدا با اصول این علم آشنا نشده است. اما سؤال این است که تا زمان رسیدن به همان بهبود تجربی،
ناخودآگاه و شاید ناکافی کیفیت بیان، دانشجویانی که در کلاس درس چنین اساتیدی حاضرند، چه وضعیتی دارند؟ آیا
باید عده ای را "قربانی طبیعی" این مسأله بدانیم و به عنوان یک پدیده طبیعی، چشم بر روی آن ببندیم؟
نگاهی به کتب روش تدریسی که در دانشگاه ها تدریس می گردند نشان می دهد که در این کتب صرفا به معرفی روش های
تدریس، بیان نظری نحوه اجرا و مزایا و معایب آنها پرداخته می شود؛ و البته از یک کتاب نیز جز بیان صحیح تئوری ها
انتظاری نمی رود. بی شک وظیفه دانشگاه ها هم این نیست که صرفاً تئوری های روش تدریس را در قالب واحد درسی
ارائه نمایند و معلم و مدرس را روانه نظام آموزشی نموده تا در آنجا ضمن کسب تجربه عملی به وظیفه آموزشی خود
نیز بپردازد؛ هرچند باید این را هم اضافه کرد که آموزش عالی مسؤول تجربه اندوزی نیست.
نکته اینجاست که اکثر اعضای هیأت علمی دانشگاه های علوم پزشکی به جز بعضی از رشته ها در طول دوره تحصیلات
خود همین چند واحد تئوری روش تدریس را نیز نمی گذرانند؛ و آشنایی این اساتید با روش های تدریس به صورت علمی
و البته تئوری، تنها در قالب شرکت در کارگاه های یک یا چند روزه ویژه اساتید است که توسط دانشگاه برگزار می گردد.
هر چند همان گونه که گفته شد، تنها مطالعه و تدریس تئوری های روش های تدریس و به ویژه اشاره ای چند صفحه ای به
روش سخنرانی، نمی تواند راه حل مناسبی برای آموزش اثربخش باشد. اما با این وجود به نظر می رسد که در ارتباط با
اساتید دانشگاه های علوم پزشکی، در گام اول می بایست در برنامه آموزشی دوره دستیاری یا دکترای تخصصی (در
رشته های مرتبط با علوم پزشکی)، درس دو یا سه واحدی روش تدریس در نظر گرفته شود تا در ارتباط با تئوری های
تدریس و آموزش، آشنایی مقدماتی را به دست آورند. به هر حال فرصتی که در طول یک ترم برای تدریس یک درس
وجود دارد، از طریق برگزاری یک کارگاه و انتقال مطالب به صورت خلاصه و فشرده به دست نمی آید. به ویژه این که
متأسفانه به نظر نمی رسد که "احساس نیاز" چندانی برای این مطالب وجود داشته باشد. حال آن که ارائه یک درس در
قالب برنامه آموزشی، البته به صورت جدی و نه به صورت یک درس بی ارزش و نامرتبط، علاوه بر در اختیار قرار
دادن فرصت مناسب، می تواند این احساس نیاز را در فراگیران ایجاد نماید.
اما در ارتباط با فن بیان، به نظر می رسد که طرح این سؤال خالی از لطف نباشد که آیا بهتر نیست دانشگاه ها واحد
درسی دیگری تحت عنوان "آموزش فن بیان" به برنامه درسی خود اضافه نمایند تا لااقل مدرسان آینده با ابتدایی ترین
نیاز سخنرانی، یعنی تکنیک های بیان شیوا آشنا گردند و بتوانند در کلاس های درسشان مؤثرتر و کارآمدتر باشند؟ در
واقع این امر به حدی فراموش شده و یا بی اهمیت قلمداد گردیده است که حتی دوره های کوتاه مدت آموزشی هم برای
آن در نظر گرفته نمی شود . یکی از راه کارهایی که تا زمان رسیدن به مرحله احساس نیاز در مسؤولین برنامه ریز
می توان پیشنهاد داد این است که دانشگاه ها در طول دوره تحصیل دانشجویان مقاطع تکمیلی که بعدها شانس ورود به
عرصه آموزش را دارند، سلسله دوره های کوتاه مدت آموزش عملی را داشته باشند تا در قالب یک فرایند آموزشی
برنامه ریزی شده هدف مند در طول تحصیل با مفاهیم و اهمیت فن بیان آشنا گردیده و البته آن را در عمل آموخته و در
آینده در امر آموزش به کار ببرند.
با آمدن کوید 19 خیلی چیزها تغییر کرد که یکی از آنها تشکیل کلاس ریاضی آنلاین بود. در کلاس ریاضی آنلاین معلم و شاگرد از هم دور هستند، گاهی بین آنها کیلومتر ها فاصله است و گاهی چند کوچه بین شاگردان و معلم ریاضی آنلاین فاصله است.کلاس ریاضی آنلاین فرصتی به وجود آورد تا تدریس خصوصی ریاضی در اصفهان به شکل دیگری نیز خود را نشان دهد . زمان زیادی از آغاز پاندمی نگذشته بود که کلاس درس آنلاین در همه مقاطع شروع به فعالیت کردند . کلاس آنلاین ریاضی پنجم و ششم ،کلاس آنلاین ریاضی هفتم ،هشتم و نهم با سختی های زیادی تشکیل شدند و اکولرن مفتخر است به رفع اشکال ریاضی آنلاین دانش آموزان شهرهای اصفهان، تهران ،تبریز،بناب،کاشان ،عسلویه و .... کلاس آنلاین ریاضی فضایی را برای معلم ریاضی آنلاین به وجود آورد که فراتر از شهر و کشور خود با دانش آموزان دنیا در ارتباط باشد و اکولرن با تشکیل کلاس رفع اشکال ریاضی به صورت غیر حضوری توانست فراتر از فاصله ها حرکت کند و دنیا را از پشت رایانه به تماشا نشیند.
معلمان دلسوز اکولرن کلاس ریاضی آنلاین را به صورت تخصصی با استفاده از اپلیکیشن های موجود به خوبی برگزار می کنند و نتایج به دست آمده ،نتایج درخشانی است. معلم ریاضی آنلاین هزینه بیشتری به دلیل مصرف اینترنت از دانش آموزان درخواست نمی کند. تدریس ریاضی دبیرستان آنلاین نسبت به مقاطع دیگر تمرین بیشتری نیاز دارد و همکاری معلم و دانش آموز نقش بسیار مهمی در موفقیت دانش آموزان دارد.
مجموع حرف ها، کلمه ها و کلا بافت ادبی جملات به مثابه جلد و جامه رویین گفتار است که نسبت به زیبایی، نظم و دقت
در انتخاب آنها، موجب ترغیب شنونده به شنیدن آن می شود و مفاهیم را به سرعت بر دلش می نشاند( 4). شناخت هجاها
و آواها و استفاده مناسب از آنها به "شنیده شدن استاد" که همانا هدف سخنرانی است، کمک می کند و بیان نامناسب یک
سخنران (استاد) سبب قطع ارتباطش با شنونده (دانشجو) می گردد و بدین ترتیب انتقالی که بر پایه سخنرانی بنا گردیده
دچار مشکل شده و به درستی صورت نمی پذیرد و کیفیت تدریس و یادگیری کاهش می یابد. پاره ای از مباحث مرتبط با
فن بیان در کتب روش تدریس و در قالب مراحل سخنرانی ذکر شده اند؛ اما هدف این نوشتار تأکید بر اهمیت آن بخش از
مباحث مرتبط با فن بیان است که در عرصه سینما، تئاتر و گویندگی مطرح و تدریس می گردند. زیرا به نظر نویسنده
جای خالی آموزش این تکنیک ها به اساتید و معلمان که مهم ترین سخنرانان جامعه هستند احساس می شود. مدرس وظیفه
انتقال مهم ترین مفاهیم را به مهم ترین شنوندگان جامعه بر عهده دارد. آگاهی از مباحثی همچون تن، ارتفاع و حجم صدا و
شناخت هجاها و آواها و کاربرد و توجه به آنها در عرصه تدریس سبب خواهد شد تا مدرس همچون بازیگری که در صحنه تئاتر با رعایت تکنیک های بیان، بیننده را مسحور خود می نماید، سبب به وجد آمدن دانشجو و دریافت بهتر مطالبتوسط او گردد.
باید به فکر افزایش کیفیت سخنرانی ها در کلاس درس بود و این تنها از طریق آموزش تئوری روش تدریس سخنرانی در
قالب چند صفحه از یک کتاب روش تدریس امکان پذیر نیست. معلم بازیگر صحنه آموزش است. در این صحنه معلمی
موفق تر است که آگاهی و دانش بیشتری داشته باشد و بتواند آنچه را که می داند با بیانی شیوا و اثرگذار به مخاطبش
ارائه نماید.
