سفارش تبلیغ
صبا ویژن

آگهی و تبلیغات

سلفیه وهابیت و در رأس آنها ابنتیمیه و پیروانز، بناها و بارواههای ساخته شده بر
روی قبور را از نشانههای کفر و شرک میدانندا بدین ترتیب قبور انبیا و صالحان را به
بتهای مشرکان تشبیه و حضور مسلمانان در چنین مشاهدی را عبادت آنان بر
میشمارند. شوکانی نیز با تأمیرپذیری از وهابیت، ساخت و نبد و بارواه بر روی قبور را
حرام و بدعت میداند. وی ساخت ونبد و بارواه را فتنهای بزرگ برای ومراه کردن امت
اسلامی و نیرنگ خطرناک از سوی شیطان برای منحرف کردن مسلمانان میداند. وی
برای امبات مدعای خود به ادلهای مانند اتفاق امت، روایات و وقوع در شرک استناد
میکند. این نوشتار به بررسی و نقد ادله شوکانی در مسأله ساخت ونبد و بارواه

میپردازد.

گنبد سازی تهران

گنبد و گلدسته سازی

محمد بن علی شوکانی از مهمترین شفصیتهای ب رجسته قرن سیزدهم است که با
تأمیر پذیری از ابنتیمیه و پیروانز، به تبیین، وسترش و ترویج اندیشههای سلفی پرداخت.
وی در سال 1137 هجری در هجره شوکان در جنوب شرقی صن،ا چشم به جهان وشود.
شوکانی با حمایتهای ویژه پدر خود در نزد بزروانی از شیوخ و علمای زیدیه صن،ا در
علوم مفتل مانند فقه، اصول، تفسیر، حدیث، رجال و... تحصیل کرد. وی سپس از
زیدیه به اهل سنت و مذهب سلفی متمایل شد و از روش سل در فهم قرآن و روایات
پیروی کرد. او تصری میکند که سزاوار است عالم از راه و روش سل ق صال ق از صحابه و
تاب،ین پیروی کند. 1 وی در سن 77 سالگی به منصب قضاوت رسید. زمانی که محمد بن
عبدالوهاب با حمایت آل س،ود، دعوت باطل خود به توحید را به طور رسمی اعلام کرد،
وی با تمجید از محمد بن عبدالوهاب، او را از برپاکنندوان دین در مناطق فت شده
دانست. 2 شوکانی تألیفات فراوانی از جمله نعلباعوطیة، فتحبالقدیر، الدةبالاضنننعدبف ب
اخمصبکتم بالتوحعد، شرحبالصدوةبات ریمبةفعبالقبوة و ییره دارد. وی سرانجام در سال
1855 هجری از دنیا رفت.
از جمله مسالل اختلافی بین مسلمانان، سلفیه و وهابیت، ساخت بنا، ونبد و بارواه بر
رویی قبور است. ساخت ونبد و بارواه از دیرباز در میان مسلمانان حتی در زمان صحابه و
پس از آن رواج داشته است و وجود ونبد و بارواه بر روی قبور انبیا و اولیا ، حتی بر قبور
بزروان اهل سنت، وواهی بر این مدعا استا ولی برخی از وهابیان و سلفیها با استناد به
برخی ادله، ساخت ونبد و بارواه بر روی قبور را حرام و بدعت میدانندا از جمله این افراد،
شوکانی است که رساله مستقلی در این زمینه به نام شرحبالصدوةبات ریمبةفعبالقبوة نوشته
است. وی ساخت ونبد و بارواه را فتنهای بزرگ برای ومراه کردن امت اسلامی و
دسیسهای خطرناک از سوی شیطان برای منحرف کردن مسلمانان میداند. 3 وی مدعی
1 .184 ، . شوکانی، محمد بن علی، البدةبالایلعبام یسنبمنباهدبالقرنبالسیاع، ج 8
2 .84 ، . نومسوک، عبدالله، ماهجبالإمیمبالشوکین بف بالهقعدة، ج 1
3 . . شوکانی، محمد بن علی، شرحبالصدوة، 14
211
بررسی و نقد دیدگاه شوکانی در مسئله ساخت گنبد و بارگاه
است برای اولین بار شیطان، قوم نو را منحرف کرد، آنجا که قرآن میفرماید: ?قَلَلَ بححِ
رَ إِ بَّ ش نَّه صََْ شََ وِنی ااَّبََ بَعوا مَ ش ن شَ ی یَ ش د ب س مَلََبل بَُ لَََ بَ ب ه إِاَّ خَسَ لََََرًا مَ بَْ ر اَ مَ شْ رًا بکبَّلََرًا قَلََبلوا اَ اَذََ ب رنَّ کَِلَََا ب شِم اَاَذَ ب رنَّ دًََّا اََ ب سوَا لًَْ اَیَ ب غوثَ یَبعوقَ ن شَ نرًا ? ا 1 نو وفت: ای پروردوار من آنان از من نافرمانی
کردند، از کسانی پیروی نمودند که اموال و فرزندانشان جز خسارت و زیانی بر آنان نیافزود
و نیرنگ بزرگ به کار ورفتند و وفتند: دست از م،بودانتان برندارید و هروز ود و س واع،
یغوث، ی،وق و نسر را رها نکنید.
شوکانی م،تقد است که اینها افراد صال و نیکوکاری بودند که دوستداران و پیروانی
اور مجسمه آنان را بسازیم با دیدن آن « : داشتند و وقتی از دنیا رفتند، پیروانشان وفتند
تا این که اینان مردند و نسلهای ب،دی که آمدند، ،» بیشتر به عبادت تشویق میشویم
شیطان آنان را فریب داد و وفت: این بزرووارانی که پدران شما به آنان احترام وذاشتند و
مجسمه آنان را ساختند مورد پرستز آنان بودند. اور باران میخواستند اینان را
میپرستیدند و عرب هم به پیروی از آنان، بتها را میپرستیدند. 2 وی با استناد به ادلهای
مانند روایات، حکم به حرمت ساخت ونبد و بارواه میدهد و آن را بدعت می شمارد. تا
کنون نیز آرا سلفی شوکانی مورد نقد قرار نگرفته است، این مقاله بر آن است تا به نقد آرا
سلفی او در مسأله ساخت ونبد و بارواه بر روی قبور بپردازد. شوکانی برای حرمت ساخت
بارواه بر روی قبور، دلایلی را عکر نموده که در این قسمت به بررسی آنها می پردازیم:
دلیل اول: اتفاق امت
تمام امت اسلامی اعم از وذشتگان و « : شوکانی در توجیه ادعای خود میووید
م،اصران از زمان صحابه تا عصر حاضر، همه اتفاق نظر دارند که مرتفع کردن و ساخت و
.» بنا بر ر وی قبور از بدعتهایی است که نهی از آن مابت شده است 3
1 . 88 و 87 ، . نو ، آیات 81
2 . . شوکانی، محمد بن علی، شرحبالصدوةبات ریمبةفعبالقبوة، 15
3 . . همان، 2
211
نقد دلیل اول( اتفاق امت بر بدعت بودن ساخت ونبد و بارواه، ادعایی بیز نیست،
بلکه سیره عملی مسلمانان، برخلاف ادعای شوکانی استا زیرا در طول تاریخ بر روی قبور
انبیا و اولیا و بزروان مسلمانان از تمام مذاهب اسلامی، ونبد و بارواهی وجود داشته
است، و این سیره وویای وجود اجماع عملی مسلمانان بر جواز ساخت ونبد و بارواه است.
محمد بن اسماعیل صن،انی به وجود این سیره اعتراف میکند و مینویسد:
ساخت ونبد و بارواه در تمام کشورهای اسلامی وجود دارد. شرق و یرب عالم
اسلامی را فرا ورفته و هیچ شهری خالی از ونبد و بارواه نیست. هیچ عقلی
نمیپذیرد که ساخت ونبد و بارواه بر روی قبور حرام باشدا اما علما در برابر آن
سکوت کنند و مردم را از چنین کاری منع نکنند، 1
البته صن،انی نیز در ادامه و در دفاع از وهابیان، تمامی مسلمانان را به تقلید کو رکورانه
متهم میکند و سکوت علما، قضات و امرا را جایز نمیداند و آنان را پیرو عموم مردم
م،رفی میکند.
حال این سوال مطر است که آیا با وجود چنین اجماع قوی ای از سیره مسلمانان و
عدم منع علما، میتوان ساخت ونبد و بارواه را بدعت در دین شمرد؟ چگونه وجود این
همه ونبد و بارواه، بدعت باشدا اما علما و بزروان که دین و ایمان مردم در دست آنان
است، در برابر آن موضعویری نکنند و دستور ویران کردن آنها را ندهند؟ آیا شوکانی قبر
حضرت ابراهیم، دانیال نب ی در شوش، پیامبراکرم ? ، شیفین و دیگر قبرها که از دیر
باز حتی در قرون ا ولیه اسلام دارای ونبد و بارواه بوده را ندیده و نشنیده است؟ چگونه
شوکانی منکر جواز، آن هم به اتفاق تمام علما و امت اسلام میشود.
به نمونههایی از ونبد و بارواه ساخته » شوکانی و سیره مسلمانان « در ادامه با عنوان
شده بر روی قبور اشاره خواهد شد.
1 . . صن،انی، محمد بن اسماعیل، تاهعربالإعتقیدب)ضمعم بشرحبالصدوة(، 77
211
بررسی و نقد دیدگاه شوکانی در مسئله ساخت گنبد و بارگاه
دلیل دوم: احادیث
شوکانی برای امبات حرمت ساخت ونبد و بارواه، به من ه حدیث 1 استناد میکند که
روایات این باب با توجه به مفادشان به سه دسته میتوان تقسیم کرد:
ال - روایات نهی از مسجد قرار دادن قبور
-1 صحی مسلم از جندب از پیامبر ? پنج روز قبل از وفات « : نقل میکند که
حضرت شنیدم که فرمود: آواه باشید، کسانی که قبل از شما بودند، قبرهای پیامبرشان را
مسجد قرار میدادند. شما قبرها را مسجد قرار ندهید و من شما را از چنین کا ری نهی
.» میکنم 2
وقتی پیامبر « : -8 در صحی بفاری و مسلم از عالشه روایت شده که وفته است ?
در بیماری منجر به فوت بودند و بیما ریشان شدت یافت، صورتشان را با چاد ری
میپوشاندند و هرواه دلتنگ میشدند، صورتشان را باز میکردند. در این حالت فرمودند:
ل،نت خدا بر یهود و نصا ری که قبرهای پیامبرانشان را مسجد قرار دادند وویا امتشان را از
». اعمال یهود بر حذر میداشتند 3
خدا یهود را هلاک کند « : -7 در صحی بفاری و مسلم از ابوهریره نقل شده است که
.» که قبور پیامبرانشان را مسجد قرار دادند 4
-4 از عالشه نقل شده است که: پیامبر ? در بیماری که منجر به وفات ایشان شد،
فرمود: خدا یهود و نصا ری را ل،نت کند که قبور پیامبرانشان را مسجد قرار دادند. عایشه
1 .12-13- . شوکانی، محمد بن علی، شرحبالصدوةبات ریمبةفعبالقبوة، ص 17
2. نیشابو ری، مسلم بن حجاج، صنن عحبمسنتم، کتاب المساجد و مواضع الصلاا، باب 57 )النهی عن بنا المساجد علی
.875 ، القبور(، 1122
3 158 ا نیشابوری، مسلم بن حجاج، صن عحبمسنتم، ،475 ، . بفا ری، محمد بن اسماعیل، صن عحبالبخیةی، باب 55
.875 ، کتاب المساجد و مواضع الصلاا، باب 57 )باب النهی عن بنا المساجد علی القبور(، 1123
4 . نیشابو ری، مسلم بن حجاج، صن عحبمسنتم، کتاب المساجد و مواضع الصلاا، باب 57 )النهی عن بنا المساجد علی
.158 ،473 ، القبور(، 1125 ا بفا ری، محمد بن اسماعیل،بص عحبالبخیةی، کتاب الصلاا، باب 55
211
اور این خطر وجود نداشت که قبر ایشان مسجد قرار داده شود، حتما بلند ساخته « : وفت
.» میشد 1
نقد و بررسی دسته اول روایات( 1- مفاد این دسته از روایات آن است که مسلمانان از
مسجد قرار دادن قبور اجتناب کنند، نه از ساختن ونبد و بنا که نوعی ت،ظیم ش،الر الهی و
بزروداشت مقام انبیا و اولیا است. کسی که ونبد و بارواه قبر اولیای دین خود را میبیند،
به آنان و ت،الیمشان یقین حاصل میکند، مگر نه این است که مسیحیت در برههای از
زمان به جهت نداشتن آمار مسی ، در وجود آن حضرت ش کردند. ویل دورانت، مورخ
آمریکایی در کتاب تیةیخبتمدن، تاریفمه دویست سال تشکی در حضرت مسی را آورده
استا اما مسلمانان در طول تاریخ از این جهت سربلند و دارای افتفارند. آنها بزروانی را
دارند که ب،د از وذشت قرنها، قبورشان م،لوم است، هرازواهی بر سر قبرشان می روند و با
آنان تجدید عهد و پیمان میکنند.
-8 این روایات به اعمال و رفتار یهودیان و نصارا اشاره دارد و مسلمانان را از انجام
کارهایی که شبیه اعمال یهود و نصارا است نهی میکندا پس ربطی به ساخت مسجد
ندارد. با مراج،ه به روایات دریافت میشود که یهود و نصارا، قبور اولیای خود را مسجد و
قبله قرار میدادند و به طرف آن قبور سجده میکردند. در حقیقت آنان را عبادت میکردندا
بنابراین پیامبر ? با این عمل به شدت مقابله کرده و از آن نهی فرموده است. 2
حال اور در کنار قبور اولیای الهی جهت تبرک، مسجد ساخته شود، تا انسان به ب رکت
آن ولی خدا، توجه و حضور قلبز بیشتر باشد و از طرفی نیز هیچ قصد ت،ظیم و تکریمی
نسبت به آن ول ی در حال نماز نداشته باشد، بیش از مورد روایات، خارج استا چنانکه
در روایت امحبیبه و امسلمه به این مقصود یهود و نصارا اشاره شده است. بیضاوی نیز در
شر این احادیث میووید:
1 ، . بفاری، محمد بن اسماعیل، صنن عحبالبخیةی، کتاب الجنالز، باب 71 )مایکره من لتفاع المساجد علی القبور(، 1775
871 ا نیشایوری، مسلم بن حجاج، ص عحبمستم، کتاب المساجد و مواضع الصلاا، باب 57 )باب النهی عن بنا المساجد
.851 ، علی القبور(، 1124
2 .177 ، . عینی حنفی، عمدةبالقیةیبشرحبص عحبالبخیةی، ج 2، باب ما یکره من لتفاع المساجد علی القبور، شر حدیث 25
211
بررسی و نقد دیدگاه شوکانی در مسئله گنبد سازی و بارگاه
از آنجا که یهود و نصارا بر قبور انبیا به خاطر ت،ظیم شأن آنان، سجده کرده، آن
قبور را در نماز و دعا، قبله خود قرار میدادند و آنها را بت خود کرده بودند. به
همین جهت مسلمانان از این نوع عمل باز داشته شدندا ولی اور مسجدی را در
جوار قبر صالحی به قصد تبرک و نزدیکی به خدا و نه به خاطر ت،ظیم به صاحب
قبر و نه برای قبله قرار دادن بسا زند، مشمول نهی روایات نمیشود 1 . 2
-7 علاوه بر این که استدلال به نهی در این روایات برای تحریم روشن نیست، میتوان
وفت از این که مسلمانان در صدر اسلام بر روی قبور صحابه و بزروان، خیمه و سایبان
درست میکردند، حتی سالها در همان خیمه میماندند و زیر آن نماز میخواندند و مورد
اعتراض قرار نمیورفتند، نشان میدهد که این امری جایز و رایج بوده است. بفاری نیز به
هنگامی که حسن « : بر پا کردن خیمه بر روی قبر و توق در آن اشاره میکند و مینویسد
بن حسن بن علی بن ابیطالب )در سال 13 ه.ق( از دنیا رفت، همسرش )فاطمه بنت
الحسین که دختر عموی او هم بود( بر روی قبر او خیمه بر پا کرد و ی سال در همان
.» خیمه ماند 3 به نظر میرسد کسی که ی سال در خیمهای که روی قبر بر پا کرده است
و اقامت میکند، نمازهایز را در همان خیمه میخواند، همان طور که ابنحجر عسقلانی
و عینی حنفی از شارحان صحی بفاری در بیان مناسبت نقل این ماجرا توسا بفاری با
به این نکته اشاره کردهاند. » ما یکره من اتفاع المساجد علی القبور « باب 4 با توجه به این
آورده » ما یکره من اتفاع المساجد علی القبور « که بفاری این روایت را در عیل عنوان
است، نهی در روایت را بر نهی تنزیهی و کراهتی حمل میکند. ابنحجر عسقلانی نیز با
توجه به همین مطلب م،تقد است که بفاری، مطلق مسجد قرار دادن قبور انبیا و نماز
1 . قسطلانی، شهابالدین احمد، اةشنیدبالسنیةیبلشنرحبصنن عحبالبخیةی، ج 7، کتاب الجنالز، باب 31 )بنا المسجد علی
.431 ، القبر(، 1741
2 . امین، سیدمحسن، کشفبالإةتعیابفیباتبیعبم مدبانبعبدالوهیا، 723 ا سبحانی، ج،فر، التوحعدبوبالشرکبفیبالقرآنب
الکریم، 858 - با اندکی تلفی .
3 . . بفا ری محمد بن اسماعیل، ص عحباخیةی، کتاب الجنالز، باب 71 )ما یکره من اتفاع المساجد علی القبور(، 872
4 . ابنحجر قسطلانی، احمد بن علی، فتحبالبیةیباشننرحبصنن عحبالبخیةی، ج 7، کتاب الجنالز، باب 71 )ما یکره من اتفاع
872 ا عینی حنفی، محمود بن احمد، عمدةبالقیةیبفیبشرحبص عحبالبخیةی، ، المساجد علی القبور(، شر حدیث 1775
. ج 2، باب ما یکره من اتفاع المساجد علی القبور، 174
218
خواندن در این مکانها را حرام نمیداند، بلکه او م،تقد است در صورتی که مسجد قرار
.» دادن قبور انبیا دارای مفسده باشد، حرام است و اور مفسده نداشته باشد اشکالی ندارد 1
و- روایت ابوالهیاج
شوکانی این حدیث را مهمترین دلیل برای هموار و همسط نمودن قبرها میداند و
منظور از مش ق رف بودن قبر را نیز، بزرگ بودن حجم یا ساختن ونبد و بارواه بر روی قبرها
میداند. 2 متن کامل حدیث که مسلم در صحی خود نقل میکند بدین مضمون است:
ابوالهیاج اسدی نقل میکند که علی بن ابیطالب ? تو را به مأموریتی « : فرمود
میفرستم که رسول اکرم ? مرا به آن فرستاد، این که هر تمبالی را یافتی آن را محو
و از بین ببری و هر قبری را که به صورت مشرف دیدی، آن را همسط و مساوی
.» میسازی 3
نقد و بررسی روایت ابوالهیاج اسدی( همان طور که وذشت مهمترین دلیل شوکانی
بر حرمت ساخت ونبد و بارواه، همین حدیث است. از طرفی، حدیبی برای استنبا
حکم شرعی، قابل استناد است که از نظر سند، صحی باشد، ی،نی راویان آن در هر
طبقهای، افرادی قابل اعتماد باشند، به اضافه این که دلالت حدیث بر مقصود نیز
روشن باشد، به طوری که اور آن حدیث را به فردی آشنا به زبان و آواه از خصوصیات
آن بدهی، همان م،نا را از آن بفهمدا در حالی که این حدیث از هر دو جهت مفدوش و
دارای اشکالاتی است.
1 . ابنحجر قسطلانی، احمد بن علی، فتحبالبیةیباشننرحبصنن عحبالبخیةی، ج 7، کتاب الجنالز، باب 71 )ما یکره من اتفاع
.872 ، المساجد علی القبور(، شر حدیث 1775
2 . . شوکانی، محمد بن علی، شرحبالصدوةبات ریمبةفعبالقبوة، 13
3 . یحیی بن یحیی و ابوبکر بن أبی شیبة و زهیر بن حرب قال یحیی: أخبرنا و قال الآخران: حدمنا وکیع عن سفیان عن حبیب
بن ابی مابت عن ابی والل عن ابیالهیاج الأسدی قال: قال لی علی بن ابی طالب ? : ألا أب،ب علی ما ب،بنی علیه رسول
الله ? أن لا تدع تمبالا للا طمسته و لا قبرا مشرفا للا س ویته: نیشابو ری، مسلم بن حجاج، صحی مسلم، کتاب الجنالز،

 حقوق کلیه تصاویر این سایت برای گنبد و گلدسته سازی کتاب مبین محفوظ است