در مورد ساختمان و ساختمان‌سازی کتب زیادی به رشته تحریر در آمده‌ و یا‌ از‌ مـنابع خـارجی اقـتباس یا ترجمه شده است.اغلب این کتاب‌ها به بیان موضوعات کلی در‌ زمینه‌ای خاص مانند سـازه‌های فولادی، سازه‌های بتنی،اسکلت‌بندی،قالب‌بندی و...پرداخته‌اند و کمبود کتابی‌ که‌ به ذکر جزئیات اجـرایی‌ ساختمان‌ بپردازد همواره احـساس مـی‌شود.در سال 1381 کتابی با همین عنوان توسط انتشارات آزاده منتشر گردیده‌ است.نویسنده این کتاب آقای سیدابوالقاسم صدر می‌باشند که هدف از تألیف این کتاب را‌ تهیه مرجعی در زمینه جزئیات اجرایی ساختمان که‌ بتواند بـرای اقشار مختلف مفید و مؤثر باشد،ذکر کرده‌اند.

کتاب حاضر از بیست و پنج فصل تشکیل شده است.فصل اول‌ کتاب مشخصات فنی‌ مصالح‌ ساختمانی نام دارد.مصالح ساختمانی‌ اصلی‌ترین و مهمترین مایحتاج هر پروژه ساختمانی است و شـناخت‌ انـواع،مشخصات فنی و ویژگی‌ها وکاربرد هر یک از مصالح از اهمیت‌ بالایی برخوردار است.استفاده از مصالح‌ مناسب‌ در بخش‌های مختلف‌ ساختمان می‌تواند علاوه بر افزایش کیفیت به کاهش هزینه‌ها و سرعت‌ بخشیدن به پیشرفت پروژه نـیز کـمک کند.اهمیت شناخت و چگونگی‌ استفاده از مصالح ساختمانی به مراتب‌ گسترده‌تر‌ از آن است که در چند سطر و یا حتی یک فصل از یک کتاب ذکر شود.لذا درسی به عنوان‌ تکنولوژی مصالح ساختمانی بـرای دانـشجویان مقاطع کاردانی و کارشناسی پیش‌بینی‌ شده‌ است‌.   کارخانه سنگ اصفهان همچنین عبارات لیست قیمت سنگ های ساختمانی قیمت سنگ اصفهان

ملات،آجر بنایی با آجر‌،بندکشی‌،اندودکاری‌،سنگ،بلوک سیمانی، بنایی با سنگ و بلوک بتنی،نماسازی با سنگ،اندودنمای خارجی، مراحل اجرای عـایق کـاری دیـوار زیر زمین و جدول‌ نسبت‌ مـلات‌ها‌، عـناوین مـباحث مطرح شده در فصل اول کتاب‌ هستند‌.

فصل دوم کتاب عایق کاری و دیوارچینی نام دارد.دیوارهای یک‌ ساختمان می‌تواند نقش متفاوتی داشته باشند.برخی دیـوارها نـقش‌ تـکیه‌گاه‌‌ سقف‌ را ایفا می‌کنند(دیوارهای حمال)،برخی برای جـداسازی قـسمت‌های‌ مختلف‌ ساختمان به کار می‌روند(تیغه‌ها)و برخی نیز برای محصور کردن ساختمان کاربرد دارند(دیوارها خارجی)و...دیوارها با تـوجه‌ بـه‌‌ نـقشی‌ که در ساختمان ایفا می‌کنند و مصالحی که در آن‌ها مورد استفاده‌‌ قـرار‌ می‌گیرد،روش‌های ساخت(دیوارچینی)متفاوتی دارند.قطر دیوارها نیز متناسب با نوع کاربرد آن‌ها در نظر‌ گرفته‌ می‌شود‌.عـایق کـاری نـیز عملی است که برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به‌ قسمت‌های‌ مختلف‌‌ سـاختمان انـجام می‌شود.منابع ایجاد رطوبت می‌تواند خارجی(مانند رطوبت زمین یا رطوبت ناشی‌ از‌ بارندگی‌)و یا داخلی(رطـوبت نـاشی از مـصرف آب در آشپزخانه،حمام،سرویس بهداشتی و...)باشد.نفوذافشین‌ مصطفی‌نژاد‌

مؤلف:سید ابوالقاسم صدر نـاشر:آزاده

کتاب ماه علوم و فنون » تیر 1383 - شماره 75 (صفحه 58)

---

رطـوبت بـه داخل ساختمان می‌تواند علاوه بر‌ مشکلات‌ و محدودیت‌هایی‌‌ که برای ساکنان ساختمان ایجاد می‌کند،مـوجب تـخریب و کـوتاه شدن‌ عمر ساختمان نیز بشود‌.در‌ این فصل از کتاب به عایق کاری و دیوار چینی و ارتـباط بـین این دو‌ فعالیت‌ پرداخته‌ شده است.مباحث مطرح‌ شده در این فصل عبارتنداز:عایق کـاری دیـوار زیـرزمین،دیوار زیرزمین‌، دیوارزیرزمین‌ و باغچه،دیوار خارجی،عایق کاری سرویس،چگونگی‌ نصب کاشی،کاشی کـاری دیـوار‌ آجری‌ و کاشی‌ کاری.

فصل سوم کتاب تحت عنوان عایق کاری بام و دست‌انداز بـه ذکـر جـزئیات مربوط به‌ عایق‌ کاری‌ بام و نصب آبروها و...پرداخته است. با توجه به اینکه بام سـاختمان‌ها از‌ جـمله‌ نقاطی هستند که بیشترین‌ ارتباط را با رطوبت خارجی ناشی از بارندگی دارند،دقـت در عـایق‌ کـاری‌ و شیب‌بندی و نصب آبروهای بام از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و حتی سهل‌انگارهای‌ بسیار‌ جزئی در اجرا مـی‌تواند خـسارات زیـادی به‌‌ ساختمان‌ بزند‌.عایق کاری بام،روش کار برای کف‌ سازی‌،آبروی‌ بام، عـایق کـاری بام و دست‌انداز،عایق کاری بالکن و عایق کاری بام و بالکن‌ عناوین‌ بخش‌های‌ مختلف این فصل هستند.

فـصل‌ چـهارم‌ کتاب سقف‌ مسطح‌ نام‌ دارد.در این فصل به نکات‌‌ مربوط‌ به پوشش سـقف بـه وسیله تیرآهن و طاق ضربی،تکیه تیرآهن بـر دیـوار‌،انـواع‌ سقف مسطح از قبیل سقف تیرچه‌ بلوک،سـقف بـا شبکه‌ فضایی‌‌ و سقف با خرپای فلزی پرداخته‌ شده‌ است.

صرفه‌جویی در مصرف انرژی،عـایق‌بندی حـرارتی کف و دیوار و بام‌ تخت،نـمودار عـایق‌بندی‌ حرارتی‌،جـزئیات دیـوار در لایـه با‌ مصالح‌ بنایی‌ و عایق‌بندی حرارتی و بـا‌ پیـش‌بینی‌ یک لایه هوا و جزئیات‌ عایق‌ حرارتی‌ سقف‌های تخت و شیب‌دار از دیگر مباحث مـطرح شـده در این فصل هستند.

عایق‌بندی‌ حرارتی‌ از جـمله عملیات ساختمانی بسیار مـؤثر‌ در‌ کـاهش‌مصرف انرژی‌ است‌ که‌ حداکثر 2% هـزینه‌های سـاخت را‌ افزایش می‌دهد ولی این هزینه‌ها با کاهش حدود 50% هزینه انرژی در مدت کوتاهی‌ جبران‌ خـواهد‌ شـد.علاوه بر آن کاهش مصرف‌ انـرژی‌ مـوجب‌ کـاهش‌‌ آلودگی‌ هوا و در نـتیجه‌ بـهتر‌ شدن شرایط زیست مـحیطی خـواهد شد.

سقف‌های شیب‌دار در فصل پنجم کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌‌ است‌.سقف‌های‌ شیب‌دار مـعمولا در مـناطقی که بارندگی زیادی‌ دارند‌ (خصوصا‌ بـارش‌ بـاران‌)کاربرد‌ بـیشتری دارد.سـقف شـیبدار،چگونگی‌ نصب آرداواز روی چوب،آبـروی سقف شیبدار و سقف شیبدار دندانه‌ای از جمله مباحث مطرح شده در این فصل هستند.

فصل ششم کـتاب‌ بـه نورگیرها اختصاص یافته است.استفاده از نـور طـبیعی در سـاختمان‌ها از مـسائل بـسیار مهم و اساسی اسـت کـه علاوه بر صرفه جویی زیاد در مصرف انرژی،به سلامت ساکنان ساختمان‌ و دلپذیرتر‌ شدن سکونت در ساختمان مـی‌انجامد.بـخش عـمده نور طبیعی‌ از طریق پنجره‌های ساختمان تأمین مـی‌شود.پنـجره‌های عـریض مـوجب‌ یـکنواخت شـدن نور در داخل ساختمان می‌شوند و پنجره‌های بلند برای‌ نفوذ‌ عمیق‌تر‌ نور به داخل ساختمان به کار می‌روند ولی در نقاط مرکزی‌ ساختمان‌ها و خصوصا ساختمان‌های بزرگ امکان استفاده از نور پنجره‌ وجـود ندارد.در‌ اینگونه‌ موارد از نورگیر سقفی برای‌ تأمین‌ نور ساختمان‌ استفاده می‌شود.نورگیرهای سقفی انواع مختلفی دارند که در این فصل‌ از کتاب به تعدادی از آنها اشاره شده است.

عنوان فصل‌ هفتم‌ پوشـش در مـحوطه باز‌ است‌ که در آن به چگونگی‌ اجرای سایبان‌ها پرداخته شده و در فصل هشتم کتاب روش اجرایی پله‌ با استفاده از طلق ضربی تشریح شده است.فصول نهم الی سیزدهم نیز به‌ ترتیب‌ به مـباحث مـربوط به پله بتنی،پله چوبی و فلزی،پلکان‌ مارپیچ(گردان)،پله محوطه‌سازی و دست‌انداز پله اختصاص یافته‌اند و

کتاب ماه علوم و فنون » تیر 1383 - شماره 75 (صفحه 59)

---

جزئیات مربوط به انواع پله در این فصول مورد بررسی قرار گرفته‌ است‌.

فـصل چـهاردهم‌ کتاب درز انبساط نانم دارد.درز انبساط بـه فـاصله‌ای‌ می‌گویند که بین دو ساختمان مجاور در نظر‌ گرفته می‌شود.درزهای‌ انبساط ساختمان معمولا در حالت‌های زیر اجرا می‌شوند‌.

الف‌-هنگامی‌ که دو ساختمان بلند و کوتاه در کنار هـم قـرار بگیرند. ب-هنگامی که دو سـاختمان بـا دهنه‌های مختلف ‌‌در‌ کنار هم قرار بگیرند. ج-هنگامی دو ساختمان نو و قدیمی ساز در کنار هم‌ قرار‌ بگیرند‌. د-هنگامی که چند ساختمان طویل در کنار هم قرار بگیرند. درز انبساط برای ساختمان‌های با‌ اسکلت فـولادی حـدود 30 سانتیمتر است و در حالت‌های الف و ج فونداسیون نیز درز انبساط‌ خواهد داشت‌ ولی در‌ حالت‌های‌ ب و د می‌توان از فونداسیون یک پارچه استفاده کرد.

فصل‌های پانزدهم،شانزدهم،هفدهم و هیجدهم به در،پارتیشن و پنجره اختصاص یافته است و جزئیات مربوط به اجـزای درهـای چوبی دو لنـگه،اتصالات در چوبی،قفل‌ و لولای درها،در و پنجره فلزی،شیشه و نصب آن،در چوبی سالن اجتماعات،در ورودی،در و پارتیشن چوبی،در کشویی و پارتیشن شیشه‌ای،در ورودی شـیشه‌ای و فلزی،پنجره با پروفیل آهنی و آلومینیومی را‌ مورد‌ بررسی قرار داده است.

حـصارها در فـصل نـوزدهم کتاب مطرح شده‌اند.در این فصل جزئیات‌ اجرایی مربوط به ساخت و نصب انواع حصار مورد بحث قرار گـرفته‌ ‌ ‌اسـت.

دیوار و سقف کاذب‌،موضوع‌ فصل بیستم کتاب است.سقف‌ها و دیوارهای کاذب به مـنطورهای مـختلفی اجـرا می‌شوند که از آن جمله‌ می‌توان به کوتاه کردن سقف‌های بلند،پوشاندن کانال‌های کولر و

لوله‌های تأسیسات کـه از‌ زیر‌ سقف یا کنار دیوارها عبور داده شده‌اند.ایجاد بستر مناسب برای اجرای نـور مخفی(نور غیر مـستقیم)و...اشـاره کرد. در این فصل از کتاب جزئیات اجرای سقف‌های کاذب و دیوارهای‌ دوجداره‌‌ به‌ وسیله تصاویر تشریح شده است‌.

چگونگی‌ نصب‌ و اجرای سرویس‌های بهداشتی در فصل بیست و یکم کتاب مطرح شده است.در این فصل جـزئیات مربوط به نصب انواع‌ دستشویی،توالت‌ فرهنگی‌،توالت‌ ایرانی،زیر دوشی،وان،دوش و... مورد بحث قرار‌ گرفته‌ است.

فصل‌های بیست و دو وبیست و سه به کف‌ سازی داخلی و محوطه‌سازی پرداخته است.کف‌ سازی داخلی ساختمان با مـصالح مـختلفی‌ انجام‌ می‌شود‌ که‌ در فصل بیست و دوم فقط به ذکر کف‌سازی به وسیله‌‌ موزائیک اکتفا شده است.محوطه‌سازی نیز دارای ویژگی‌های خاصی‌ است و با مصالح مختلف اجرا می‌شود که در فصل‌ بیست‌ و سوم‌ بـه‌ عـناوینی چون کف و محوطه‌سازی ،کانال تأسیسات،جدول و محوطه‌سازی،آبروی جدول‌ محوطه‌سازی‌،رامپ محوطه‌سازی و کف‌سازی محوطه اشاره شده است.

جزئیات اجرایی دودکش و شومینه دیواری در فصل بیست و چهارم‌‌ مورد‌ بحث‌ قرار گـرفته اسـت و فصل بیست و پنجم نیز با عناوینی چون‌ صندلی سالن‌ سخنرانی‌،صندلی‌ سالن کنفرانس،صندلی آمفی‌تئاتر، نیمکت بتنی و بوفه،به مبلمان ساختمان پرداخته است.

مراجع مورد‌ استفاده‌ در‌ تهیه کتاب نـیز در انـتهای کـتاب آورده شده‌ است.

تهیه این کـتاب از ایـن‌ نـظر‌ که به هر حال قدمی در جهت ذکر جزئیات اجرایی ساختمان است،قابل‌ توجه‌ و تقدیر‌ می‌باشد ولی با در نظر گرفتن این مطلب کـه بـخش‌های مـختلف یک ساختمان به‌ مراتب‌ بیشتر و متنوع‌تر از مطالبی اسـت کـه در این کتاب ذکر شده،منظور نویسنده‌ را‌ که‌ تألیف کتابی کامل و بدون نقص در مورد جزئیات اجرایی ساختمان‌ بوده،برآورده نـکرده اسـت.

فـصل‌بندی‌ مطالب‌ کتاب چندان مناسب نبوده و علاوه بر این که‌ عـناوین تکراری زیادی در‌ آن‌ به‌ چشم می‌خورد،بسیاری از مطالب با عنوان فصل مطابقت ندارد.مانند مراحل اجرای عایق کـاری‌ زیـرزمین‌ کـه‌‌ در فصل مشخصات فنی مصالح ساختمانی مورد بحث قرار گرفته و...

در توضیح‌ مـطالب‌ دقـت کافی به عمل نیامده است و برخی از توضیحات نامفهوم بوده و یا اعداد و ارقام غلط ذکر‌ شده‌ اسـت.مـانند ابـعاد آرداواز که در صفحه 61«30*5 و به ضخامت 4 تا‌ 6 میلیمتر‌»ذکر شده‌ است.

مطالب بسیاری از فـصول‌ کـتاب‌ مـی‌توانست‌ در قالب یک فصل‌ مطرح گردد و از‌ فصل‌بندی‌ بی‌مورد کتاب پرهیز شود.به عنوان مثال‌ فـصول 15 تـا 18 بـه انواع‌ در‌ و پنجره و مطالب برخی از فصول‌ بسیار‌ مختصر بیان‌ شده‌ و در‌ اغلب موارد از ذکر مطلب خـودداری‌ مـی‌شده‌ و فقط به ارائه تصاویر اکتفا شده است.

در بخش مراجع نیز به‌ 11‌ عنوان کتاب آلمـانی اشـاره شـده ولی‌ به‌ سایر اطلاعات مربوط‌ به‌ این مراجع مانند نام نویسنده‌،ناشر‌،سال‌ انـتشار و...اشـاره‌ای نشده است.

در مجموع کتاب مورد نظر حاوی اطلاعات مفیدی‌ است‌ ولی جا دارد که نـویسنده‌ مـحترم‌ نـسبت‌ به تکمیل کتاب‌ و رفع‌ نواقص یاد شده‌ اقدام‌ نمایند‌.در خاتمه ضمن آرزوی توفیق برای نویسنده مـحترم کـتاب، امیدواریم که در آینده شاهد‌ آثار‌ کامل‌تری از ایشان باشیم.مطالعه این‌‌ کتاب‌ بـه هـمه‌ دسـت‌اندرکاران‌ امر‌ ساختمان‌سازی توصیه می‌شود.

همایش عمومی سازمان بین‌المللی کار

که به دعوت هیئت مدیرهء‌ دفتر بـین‌المللی به منظور‌ هفتاد‌ و پنـجمین نـشست خود در تاریخ اول ژوئن سال 8891 در شهر ژنو برقرار شده است،و

باتوجه به مقاوله‌نامه‌ها و توصیه‌نامه‌های مربوط و،بویژه،مفاد مقاوله‌نامه و توصیه‌نامهء ایمنی(ساختمان)،7391،توصیه‌نامهء،7391،مربوط به‌ پیشگیری از حوادث(صنعت ساختمان)،مقاوله‌نامه و توصیه‌نامهء حفاظت در برابر پرتـوهای زیانمند،0691،مقاوله‌نامه و توصیه‌نامهء حفاظت در برابر ماشین‌آلات،3691،مقاوله‌نامه و توصیه‌نامهء مربوط به حداکثر وزن،7691،مقاوله‌نامه و توصیه‌نامهء مربوط به‌ سرطان‌های‌ شغلی،4791،مقاوله‌نامه و توصیه‌نامهء مربوط به محیط کار(آلودگی هوا،سروصداها و ارتعاش‌های مزاحم)،7791، مقاوله‌نامه و توصیه‌نامه و تـوجیه‌نامهء مـربوط به بهداشت و ایمنی کار،1891،مقاوله‌نامه و توصیه‌نامهء مربوط به تولید پنبهء نسوز‌،6891‌،و فهرست تجدیدنظر شدهء بیماریهای شغلی در 0891 و پیوست به مقاوله‌نامهء مربوط به مزایای مترتب بر آسیب‌های شغلی،4691،و

--------------

(*)تاریخ رسمیت یافتن ایـن مـقاوله‌نامه 11 ژانویهء 1991 است.

تأمین اجتماعی » زمستان 1384 - شماره 23 (صفحه 254)

---

باتوجه به‌ تصمیم‌گیری‌ در مورد پذیرش بعضی پیشنهادهای مرتبط با حفاظت و بهداشت کار در صنعت ساختمان که چهارمین موضوع دستورکار نشست را تشکیل می‌دهد،و

باتوجه به اتخاذ این تصمیم کـه پیـشنهادهای یاد‌ شده‌ باید‌ به صورت یک مقاوله نامهء‌ بین‌المللی‌ تجدیدنظر‌ شدهء مقاوله‌نامهء ایمنی(ساختمان)،7391،درآید،

در این روز بیستم ماه ژوئن سال یکهزار و نهصد و هشتاد و هشت،مقاوله‌نامهء یر، که می‌توان‌ آن‌ را‌ مـقاوله‌نامهء ایـمنی و بـهداشت در صنعت ساختمان،8891 نامیده‌ مورد‌ تـصویب قـرار مـی‌گیرد:

یکم-حدود و تعاریف مادهء 1

1.این مقاوله‌نامه ارتباط می‌یابد به تمام فعالیتهای ساختمانی،از جمله ساختمانهای مسکونی‌، مهندسی‌ عمران‌،استقرار و تخریب ساختمانها،از جـمله هـر نـوع فرایند،عملیات یا‌ حمل‌ونقل که در یک کارگاه سـاختمانی صـورت می‌گیرد،از آماده‌سازی کارگاه گرفته تا تکمیل نهایی طرح.

2.هر کشور‌ عضو‌ که‌ این مقاوله‌نامه را به تصویب رسانده باشد،مـی‌تواند پس از مـشورت‌ بـا‌ سازمانهای معتبر کارگری و کارفرمایی،در صورت وجود،بخشهای معینی از فعالیتهای اقـتصادی یا بعضی از مؤسسه‌های‌ ویژه‌ را‌ از شمول این مقاوله‌نامه خارج سازد،از جمله مؤسسه‌ها یا فعالیتهایی که‌ در‌ اثر‌ اجرای این مـقاوله‌نامه بـا مـسائل ویژه‌ای مواجه شوند،مشروط بر آنکه محیط کار و شرایط‌ بهداشتی‌ و ایـمنی‌ لازم در آنـها رعایت شده باشد.

3.این مقاوله‌نامه را می‌توان تحت ضوابط و شرایط قانونی‌ معینی‌ به بعضی از اشخاص خویش فـرما هـم تـسرّی داد.

مادهء 2

در چارچوب این‌ مقاوله‌نامه‌:

الف‌)اصلاح«ساختمان»مشتمل خواهد بود بر؛

1)عـملیات سـاختمانی،شـامل حفاری و بنایی،تغییرات ساختاری،نوسازی‌،تعمیرات‌، نگاهداری(از جمله پاکسازی و رنگ کاری)و تخریب انواع سـاختمانها یـا سـازه‌ها؛

2)مهندسی عمران‌،شامل‌ حفاری‌ و ساخت و تعمیر و نگاهداری یا تخریب فرودگاه‌ها،

تأمین اجتماعی » زمستان 1384 - شماره 23 (صفحه 255)

---

بندرگاه‌ها،باراندازها،راههای آبـی درونـی،سدّها،بهمن‌گیرها،موج‌گیرها،جاده‌ها‌، بزرگراه‌ها‌،راه‌آهن‌ها،پل‌ها،تونل‌ها،آبراهه‌ها و عملیات ساختمانی مرتبط بـا ایـجاد بـعضی خدمات مانند‌ ارتباطات‌ و مخابرات‌،زه‌کشی‌ها،فاضلاب‌ها،تولید انرژی و توزیع آب؛

3)برپا کردن یا تخریب سـاختمانها و سـاختارهای پیش ساخته و همچنین‌ تولید‌ عناصر‌ پیش ساخته در محل کارگاه ساختمانی؛

ب)اصطلاح«محل سـاخت»بـه‌معنای هـر نوع‌ کارگاهی‌ است که در آن فرایندها و عملیات یاد شده در زیر بند(الف)صورت می‌گیرد؛

ج)اصطلاح«محل‌ کـار‌»بـه‌معنای تمام محل‌ها و کارگاه‌هایی است که کارگران برای انجام وظایف خود باید‌ آنـجا‌ بـاشند یـا به آنجا بروند و زیر کنترل‌ یک‌ کارفرما‌ به شرحی که در زیر بند(و)آمده‌ است‌ بـه کـارهای خـود بپدازند؛

هـ)اصطلاح«کارگر»به‌معنای هر شخصی است که در‌ یک‌ کارگاه سـاختمانی اسـتخدام شده باشد‌؛

و)اصطلاح‌«کارفرما»یعنی‌:

1)هر‌ شخصی‌ حقیقی یا حقوقی که یک یا‌ چند‌ کارگر را بـرای عـملیات ساختمانی به استخدام خود درمی‌آورد؛و

2)بر حسب اقتضای‌ شرایط‌ کار،پیمانکار اصـلی،پیـمانکار یا پیمانکار‌ دست دوم؛

ز)اصطلاح«شخص‌ صلاحیت‌دار‌»بـه‌معنای شـخصی اسـت که دارای‌ ویژگی‌های‌ لازم باشد، مانند گذراندن دورهـ‌های آمـوزشی موردنیاز و معلومات و تجربیات و مهارتهای کافی برای انجام‌ دقیق‌ و صحیح وظایفی که به او‌ مـحول‌ مـی‌شود‌؛مقامات صلاحیت‌دار می‌تواند‌ ضوابط‌ مـعینی بـرای تعیین چـنین‌ اشـخاصی‌ وضـع کنند و نوع وظایفی را که باید بـه آنـها محول شود تعیین کند.

ح)اصطلاح‌«داربست‌)به‌معنای هر نوع ساختار موقّت ثـابت‌،آویـزان‌ یا متحرک‌ است‌(و همچنین‌ عناصر نـگاهدارندهء آن)که‌ برای نگاهداری یـا حـمل کارگران و مصالح ساختمانی،یا بـرای راهـیابی به چنین ساختارهایی به کار‌ گرفته‌ می‌شود،و با«بالابر»به شرحی که‌ در‌ زیـر‌ بـند‌(ط)آمده‌ است تفاوت دارد‌.

تأمین اجتماعی » زمستان 1384 - شماره 23 (صفحه 256)

---

ط)اصطلاح‌«بـالابر»بـه‌معنای هـر نوع دستگاه ثـابت یـا متحرک است که بـرای بـالا بردن و پایین آوردن اشخاص‌ یا‌ بارها‌ مورد استفاده قرار می‌گیرد؛

ی)اصطلاح«چرخ تسمهء‌ بالابر‌»بـه‌معنای‌ هـر‌ نوع‌ چرخ‌ تسمه یا گیره‌ای اسـت کـه به وسـیلهء آن مـی‌توان بـار را به«بالابر»متصل کـرد ولی جزء تفکیک‌ناپذیر«بالابر»یا«بار»محسوب نمی‌شود.

دوم-کلیات مادهء 3

برای‌ به اجرا درآوردن این مقاوله‌نامه و فـراهم سـاختن شرایط اجرای آن باید با سازمانهای مـعتبر کـارگری و کـارفرمایی مـشورت‌های لازم بـه عمل آید.

مـادهء 4

هـر کشور عضو که این مقاوله‌نامه را به‌ تصویب‌ می‌رساند،خود را متعهد می‌سازد که،براساس برآورد خطرهای بـهداشتی و حـفاظتی مـوردنظر،قوانین و مقررات رسمی لازم را نیز برای تأمین و تـضمین اجـرای دقـیق مـفاد مـقاوله‌نامه تـهیه کند و به تنفیذ‌ آنها‌ مبادرت ورزد.

مادهء 5

1.قوانین و مقررات یاد شده در مادهء 4 بالا ممکن است برای اجرای دقیق و کاربردهای مناسب، استانداردهای فنی یا ضوابط ویژهء عملیاتی‌ یا‌ روشـ‌های دیگری که متناسب با‌ شرایط‌ ملی و عرف محلی باشد وضع کنند و به اجرا بگذارند.

2.به منظور اجرای مفاد مندرج در مادهء 4 بالا و زیربند(1)همین ماده،هر کشور عضو باید‌ استانداردهای‌ مـربوط بـه این زمینه‌ها‌ را‌ که از سوی سازمانهای بین‌المللی وضع شده است،نیز مورد توجه قرار دهد.

مادهء 6

اقدامات لازم باید به عمل آید تا همیاری‌های لازم بین کارفرمایان و کارگران به قصد اجرای قـوانین‌ و مـقررات‌ ملی حفاظت و ایمنی کار در انواع محل‌های کار و کارگاه‌ها معمول شود.

مادهء 7

قوانین یا مقررات باید ایجاب کنند که کارفرمایان و اشخاص خویش‌فرما وظایف مـرتبط بـا تأمین شرایط ایمنی و بهداشت کـار‌ در‌ مـحل‌های کار‌ را به‌طور جدی مورد عمل قرار دهند.

تأمین اجتماعی » زمستان 1384 - شماره 23 (صفحه 257)

---

مادهء 8

1.هرگاه دو یا چند کارفرما به‌طور همزمان فعالیتهایی را‌ در یک محل کار معین به اجرا درمی‌آورند:

الف)پیمانکار اصـلی‌،یـا‌ هر‌ شخصی یا دسـتگاهی کـه مسئولیت اصلی و فعالیت‌های ساختمانی در محل کار را برعهده دارد،باید مسئول هماهنگی‌ و ‌‌تنظیم‌ تدابیر حفاظتی و بهداشتی لازم در محل کار شناخته شود و،در چارچوب قوانین و مقررات‌ ملی‌ موجود‌، اجرای دقیق تدابیر موردنظر را تضمین کند؛

ب)در صـورتی کـه پیمانکار اصلی یا دیگر اشخاص‌ یا دستگاه‌های مسئول کنترل ضوابط و استانداردهای حفاظتی و بهداشتی در محل کار حاضر نباشند‌،الزاما باید،در چارچوب‌ قوانین‌ و مقررات ملی،شخص یا دستگاه صلاحیت داری را معین کنند تـا از سـوی آنها هـماهنگی عملیات حفاظتی و بهداشتی و اجرای تدابیر پیش‌بینی شده در زیربند«الف» را برعهده داشته باشند.

ج)هر کارفرما‌ باید مسئول اجرای تـدابیر ایمنی و بهداشتی محل کار یا کارگاهی شناخته شود که زیر نـظر او اداره مـی‌شود.

2.هـرگاه چند کارفرما یا شخص خویش فرما فعالیت‌هایی را به‌طور همزمان در یک‌ محل‌ کار برعهده می‌گیرند،باید مکلف بـاشند ‌ ‌کـه مقررات و ضوابط ایمنی و بهداشت کار را براساس قوانین و مقررات ملی،با همکاری یکدیگر بـه مـرحلهء اجـرا درآورند.

مادهء 9

آنهایی که طراحی و برنامه‌ریزی پروژهء‌ ساختمانی‌ را برعهده دارند،باید شرایط ایمنی و بهداشت شـغلی کارگران را براساس قوانین،مقررات یا عرف ملی فراهم سازند.

مادهء 01

قوانین و مقررات مـلی باید شرایطی را فراهم سـازند کـه‌ کارگران‌ در هر نوع محل کار حق داشته باشند و حتی موظف باشند که در تأمین شرایط ایمنی و بهداشت کار مشارکت جویند،و تا آنجا که نوع کارشان اجازه می‌دهد در کنترل‌ دستگاه‌ها‌ و ماشین‌آلات‌ و روشهای کـار اظهار نظر کنند‌ و بهترین‌ شرایط‌ ایمنی و بهداشتی را در محل کار به وجود بیاورند.

مادهء 11

قوانین یا مقررات ملی باید کارگران را موظف سازند تا‌-

تأمین اجتماعی » زمستان 1384 - شماره 23 (صفحه 258)

---

الف‌)نزدیک‌ترین‌ همکاری‌های ممکن را برای اجرای تدابیر حفظ ایـمنی‌ و بـهداشت‌ کار با کارفرمایان خود به عمل بیاورند؛

ب)مراقبتهای معقول را برای حفظ ایمنی و بهداشت خودشان و دیگر کارگرانی که ممکن‌ است‌ تحت‌تأثیر‌ فعالیت‌ها یا بی‌احتیاطی‌های آنها قرار گیرند به عمل بیاورند؛

ج)تـسهیلاتی‌ را کـه در اختیار آنها قرار داده‌اند،مورد استفاده قرار دهند و لوازم و امکاناتی را که برای حفاظت خودشان‌ یا‌ حفاظت‌ دیگران در اختیار دارند مورد سوءاستفاده قرار ندهند؛

د)هر نوع وضعیت‌ کم‌وبیش‌ خطرآفرین را که مـشاهده کـنند و شخصا از عهدهء اصلاح آن برنیایند،باید هرچه زودتر به سرپرست‌ مستقیم‌ خود‌ یا به مسئول ایمنی کارگران-اگر وجود داشته باشد-اطلاع دهند.

هـ‌)تدابیر‌ بهداشتی‌ و ایمنی تجویز شده را حـتما رعـایت کـنند.

مادهء 21

1.در قوانین و مقررات ملی بـاید‌ قـید‌ شـود‌ که هر کارگر حق خواهد داشت خویشتن را از خطر قریب الوقوع یا موقعیت‌ وخیمی‌ که ایمنی و بهداشت او را تهدید می‌کند دور سازد تا هـرچه زودتـر وضـع‌ را‌ به‌ اطلاع سرپرست مستقیم خود برساند.

2.هرکجا کـه خـطر قریب الوقوعی ایمنی یا تندرستی کارگران‌ را‌ تهدید کند،کارفرما باید اقدامات فوری را برای متوقف ساختن عملیات و تخلیهء سریع‌ مـحل‌ کـار‌ بـه عمل بیاورد.

سوم-تدابیر حمایتی و پیشگیرانه مادهء 31

ایمنی کارگران

1.تـمام احتیاطهای لازم باید‌ به‌ عمل آید تا اطمینان حاصل شود که کارگاه یا محل کار از‌ هر‌ لحاظ‌ سالم و عـاری از هـرگونه خـطر و آسیب برای تندرستی و ایمنی کارگران است.

2.وسایل و امکانات ورود به‌ کارگاه‌ و خـروج‌ از آن بـاید آماده و قابل استفاده باشد و در صورت لزوم چگونگی استفاده‌ از‌ آنها به کارگران تعلیم داده شود.

3.تمام احتیاطهای لازم باید بـه عـمل آیـد تا اشخاص حاضر‌ در‌ محل کار یا پیرامون آن از خطرهای احتمالی ناشی از فعالیتهای کـارگاه‌ مـحفوظ‌ بـمانند.

تأمین اجتماعی » زمستان 1384 - شماره 23 (صفحه 259)

---

مادهء 41

داربست‌ها و نردبان‌ها

1.هرجا که‌ امکان‌ انجام‌ کارهای ساختمانی به‌طور کامل و اطمینان بخش در‌ سـطح‌ زمـین امـکان‌پذیر نباشد،داربست‌های مناسب و اطمینان بخش باید برپا شود و مورد بازرسی‌های ایمنی‌ دقیق‌ قرار گـیرد،و هـرگونه تدابیر ایمنی‌ دیگر‌ هم که‌ لازم‌ باشد‌،به عمل آید.

2.در غیاب وسایل‌ و امـکانات‌ مـطمئن و سـالم برای راهیابی به محل‌های کار مرتفع، نردبان‌های مناسب و قابل اطمینان‌ باید‌ فراهم شود و مـورد اسـتفادهء کارگران قرار‌ گیرد.

3.تمام داربست‌ها و نردبان‌های‌ لازم‌ باید براساس قوانین و مقررات ملی‌ سـاخته‌ شـود و مـورد استفاده قرار گیرد.

4.داربست‌ها و نردبان‌ها به موجب مقررات و زمان‌بندی‌های مشخص که‌ از‌ طریق قوانین یا مـقررات مـلی‌ اعلام‌ خواهد‌ شد،باید مورد‌ بازرسی‌ شخصی صلاحیت‌دار قرار گیرد‌.

مادهء‌ 51

دسـتگاه‌ها و تـجهیزات بـالابر

1.هر نوع دستگاه یا تجهیزات مخصوص بالا بردن مصالح ساختمانی‌ و افراد‌،از جمله تمام اجزای سـاختاری آنـها‌،بـست‌ها‌،اتصال‌ها،لنگرها‌ و پایه‌ها‌،باید‌-

الف)به بهترین وجه‌ طراحی شده باشند و با مـواد و مـصالح سالم و مطمئن و همچنین با استحکام کافی و مناسب ساخته‌شده باشند‌؛

ب)به‌طور‌ دقیق و صحیح نصب شود و مورد اسـتفاده‌ قـرار‌ گیرد‌؛

ج)به‌طورمنظم‌ مورد‌ بازرسی و کنترل قرار‌ گیرد‌؛

د)به وسیلهء یک کارشناس صـلاحیت‌دار،در زمـانها و در موارد معین مورد آزمایش قرار گیرد و گـزارش‌های مـربوط‌ بـه‌ این‌ آزمایش‌ها در محل معینی بایگانی شود؛

2.در‌ تـمام‌ کـارگاه‌های‌ ساختمانی‌ که‌ از‌ وسایل نقلیه و دیگر تجهیزات خاکبرداری یا وسایل حمل مصالح ساختمانی اسـتفاده مـی‌شود-

الف)راههای مناسب برای رفت و آمـد ایـن وسایل و تـجهیزات بـاید پیـش‌بینی و ساخته شود؛و

ب)رفت و آمد‌ این وسـایل نـقلیه و تجهیزات باید به نحوی سازماندهی و کنترل شود که عملیات آنها در نهایت ایـمنی صـورت گیرد.

تأمین اجتماعی » زمستان 1384 - شماره 23 (صفحه 260)

---

مادهء 71

کارخانه،ماشین‌آلات،تجهیزات و ابـزارهای دستی

1.کارخانه،ماشین‌آلات و تـجهیزات،از جـمله‌ ابزارهای‌ دستی،اعم‌از برقی و غـیر بـرقی،باید

الف)از طراحی مناسب برخوردار باشند و حداقل خستگی ممکن را به وجود بیاورند؛

ب)نگاهداری آن مـنظم و بـر حسب اولویت کاربرد آنها بـاشد؛

ج)فـقط‌ بـرای‌ انجام کارهای مـعینی کـه برای آنها در نظر گـرفته شـده مورد استفاده قرار گیرد، مگر آنکه موارد استفادهء دیگری هم از سوی کارشناس‌ صلاحیت‌دار‌ بـرای آنـها تجویز شده باشد‌،

د)به‌ وسیلهء کـارگرانی مـورد استفاده قـرار گـیرد کـه قبلا تعلیمات لازم را کسب کـرده باشند،

2.تعلیمات و راهنمایی‌های مناسب برای کابرد سالم و بی‌خطر ابزارها و تجهیزات موردنظر‌ از‌ سوی سازنده یا کـارفرما‌،بـه‌ طرزی قابل فهم و روشن،به کـارگران داده شـده بـاشد.

3.کـارخانه‌ها یـا تجهیزاتی که تـحت فـشار کار می‌کنند باید در سررسیدهای منظم به وسیلهء اشخاص صلاحیت‌دار و در موارد و زمانهایی که قانون‌ یا‌ مقررات مـلی تـعیین خـواهند کرد،مورد بررسی و آزمایش قرار گیرند.

مـادهء 81

کـار در ارتـفاع ،از جـمله سـقف‌ها

1.در صـورت نیاز برای اجتناب از خطرهای احتمالی،یا در جاهایی که‌ ارتفاع‌ یک ساختار‌ یا شیب آن بیشتر از حد است که به وسیلهء قوانین و مقررات ملی تعیین می‌شود،تدابیر پیشگیرانه‌ بـاید در برابر سقوط کارگران و ابزارآلات یا دیگر اشیا یا مصالح‌ ساختمانی‌ اتخاد‌ شود.

2.در جاهایی که کارگران ناچارند روی سقف‌ها یا دیگر محل‌هایی که با مصالح سبک پوشانده شده‌اند‌،‌‌به‌ کار ادامه دهـند و خـطر سقوط از ورای این‌گونه پوشش‌ها برای آنها وجود دارد‌،تدابیر‌ پیشگیرانه‌ باید برای سقوطهای ناشی از راه رفتن تصادفی روی این‌گونه پوشش‌ها در نظر گرفته شود‌.

مادهء 91

حفاری،چاه کنی،خاکبرداری،کارهای زیرزمینی و تونل‌ها

احتیاطهای لازم در هـرگونه‌ حـفاری،چاه‌کنی،خاکبرداری یا‌ تونل‌سازی‌ باید به عمل آید تا-

تأمین اجتماعی » زمستان 1384 - شماره 23 (صفحه 261)

---

الف)کارگران بتوانند در صورت ریزش خاک،سنگ یا دیگر مصالح،از طریق گذرگاه‌های امن خود را نـجات دهـند؛

ب)کارگران بتوانند در برابر سقوط اشـخاص،مـصالح‌،یا اشیا یا در برابر فوران آب در حفاری‌ها،چاه‌کنی‌ها و تونل‌سازی‌ها از پناهگاه‌های امن استفاده کنند؛

ج)تهویهء مناسب در کارگاههای زیرزمینی برقرار باشد،به نحوی که کارگران بتوانند بـه راحـتی تنفس‌ کنند‌ و،به هـرحال،مـیزان دود،گازها،بخارها،گرد و خاک یا دیگر ناخالصی‌های هوای تنفسی از حد معینی که به وسیلهء قوانین و مقررات رسمی مشخص خواهد شد،تجاوز نکند.

د)کارگران قادر باشند‌ در‌ صورت بروز حریق یا فـوران آب یـا دیگر مواد و مصالح،خود را به محل امن برسانند؛

هـ)کارگران از خطرهای زیرزمینی احتمالی،مانند جریان مایعات یا وجود سفره‌های گاز‌ اجتناب‌ ورزند،و بدین منظور باید بررسی‌های لازم برای تشخیص و مکان یـابی ایـن‌گونه پدیده‌ها بـه عمل آید.

اجرای نورپردازی نمای ساختمان در ارتفاع بدون داربست

نصب تابلو و بنر در ارتفاع با طناب

رنگ نمای بیرونی ساختمان ، رنگ کنیتکس نما

پیچ و رولپلاک نما با طناب بدون داربست

شستشوی نما بدون داربست

در این مقاله شیوه‌های رایج ساخت و ساز در پروژه‌های بزرگ تامین مسکن بمنظور‌ یافتن‌ الگـوی‌ مـناسب بـرای تامین مسکن جمعیت رو به افزایش مناطق شهری از سه نکته نظر مرتبط‌ بهم شامل انتخاب مـصالح ساختمانی( Choice of Meterials ) کاربری زمین و انتظام فضائی مربوطه‌( Land Use and dependent‌ spatial‌ Arrangements )و هزینه( Cost )موردبررسی قرار گرفته و پیشنهاداتی در رابطه بـا اتخاذ روش‌ها و الگوهای مـناسب کـه به حل مشکل مسکن گروههای متوسط و کم درآمد کمک موثری بنماید ارائه می‌گردد.

مقدمه:

روند رو‌ به افزایش شهر نشینی در کشورهای در حال توسعه که فاقد تناسب لازم بین افزایش جمعیت با تجهیز فضاهای شـهری و گسترش زیرساخت هاست باعث گردیده است که مسئله شهرسازی (*)عضو هیات‌ علمی‌ گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تبریز.

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 98)

---

در این کشورها بطور اعم و تامین مسکن بطور اخص بشکل دشوار و حاد در بیاید.تـدابیر اتـخاذ شده معمول عبارتند از:

1-توسعه ناپیوسته و ایجاد شهرهای‌ جدید‌ برای اسکان سر ریز جمعیت بزرگ شهرها که اعمال تکنیک‌های جدید شهر سازی و مدیریت شهری را مقدور می‌سازد.

2-توسعه پیوسته و گسترش افقی و عـمودی شـهرهای موجود.

ایجاد شهرهای جدید:

ایجاد‌ شهرهای‌ جدید در دهه‌های پس از جنگ جهانی دوم در اروپا، در اکثر قریب به اتفاق به عنوان مکان جذب جمعیت شهرهای بزرگ و پر تراکم مطرح شدند.شهرسازان سالم ساختن‌، خوب‌ سـاختن‌ و انـسانی ساختن را محور فعالیتهای‌ خود‌ قرار‌ دادند.در مقابل، در کشورهای جهان سوم چهار گونه شهر برای پاسخگویی به چهار گونه نیاز احداث شدند:

1-نیازهای استخراج و کار‌ روی‌ منابع‌ طبیعی و معادن.

2-کـمبودهای خـدماتی کـه در سرزمینهای زراعی‌ وجود‌ داشت.

3-تـعادلی کـه مـی‌بایست در زمینه سرمایه گذاری در صنایع دستی ایجاد می‌شد.

4-نیاز به عدم تمرکز در شهرهای‌ بزرگ‌. 1

تجربه‌های‌ چنین، با کاربردهای یگانه، هیچ شباهتی بـه نـوشهر- هـای انگلستان‌ و سایر شهرهای اروپائی که در آنها سه عامل انـدازه-فـاصله و کاربردهای شهری ملاک عمل بودند نداشت و نارسائی در‌ شیوه‌ عمل‌، گوناگونی ابعاد تحرک اجتماعی شهر نشینان، بویژه آنان که تـازه از‌ روسـتاها‌ بـه شهرهای جدید منتقل می‌شدند و مهمتر از همه نامتناسب بودن فضاهای عـمومی و خانه‌هائی که برای سکونت‌ خانواده‌های‌ ناشناخته‌ ساخته شدند کمک موثری به تامین مسکن نیازمندان واقعی ننمود.

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 99)

---

درصد قـابل‌ تـوجهی‌ از‌ روسـتائیان به شهرهای جدید منتقل شدند و درصد قابل ملاحظه‌ای از خانه‌های مسکونی بـه خـانه‌های‌ دومی‌ تبدیل‌ شدند.

توسعه شهرهای موجود:

توسعه افقی شهرهای موجود بالاخص درشهرهای بزرگ با مشکلات زیـر‌ مـواجه‌ اسـت:

الف-مشکل یافتن اراضی وسیع مناسب و متصل به بافت موجود شهر. ب-مشکل‌ تـامین‌ مـنابع‌ مـالی برای زیرساختها و خدمات لازم.

ج-دشواری اعمال ضوابط و طراحی بدلیل تدریجی و ناهمگون بودن ساخت‌ و سازها‌، مـوارد فـوق بـه موازات افزایش قیمت زمین شهری موجب گردیده است که تمایل‌ به‌ افزایش‌ تراکم‌های سـاختمانی یـا بلند مرتبه- سازی بیشتر شود که مهمترین هدف آن عبارتست از کاهش‌ سطوح‌ شهری و نـیازه بـه زمـین و رفع مشکلاتی که فوقا به آنها اشاره رفت‌.هر‌ چند‌ تجارب گذشته نزدیک مـا بـه گونه‌یی که شایسته است ارزیابی نشده‌اند، اما مطالعات و پژوهشهای بعمل‌ آمده‌ حاکی‌ از ایـن اسـت کـه بلند مرتبه سازی دارای محاسن و معایب زیر است‌:

الف‌-سرانه زمین مسکونی با افزایش طبقات کـاهش مـی‌یابد.

ب-سرانه معابر طول و مساحت آنها کاهش می‌یابد.

ج-هزنیه‌ تاسیسات‌ زیر بنائی تـقلیل مـی‌یابد.

د-اعـمال استانداردها و ضوابط و مقررات ساختمانی مقدورتر است.

ه-ضرورت‌ استفاده‌ از تکنولوژی پیشرفته و مصالح مدرن موجب استحکام‌ بـنا‌ مـی‌شود‌.

و-بـکارگیری نیروی انسانی ماهر که لازمه کاربرد‌ تکنولوژی‌ جدید است ممکن است در کـاهش مـهاجرت به شهرهای بزرگ که عمدتا به‌ جهت‌ فراهم بودن اشتغال در بخش‌ ساختمان‌ صورت می‌پذیرد‌ موثر‌ افـتد‌.

در مـقابل این نکات قوت، بلند‌ مرتبه‌ سازی جوانب ضعف عمده‌ای‌

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 100)

---

دارد که تشریح ایـن نـکات احتمالا خواهد توانست‌ ما‌ را مجاب کند کـه بـا قـبول‌ اجتناب ناپذیری اعمال این‌ سیاست‌ در شهرهای بـزرگ، بـرای حل‌ مشکل‌ مسکن در شهرهای کوچک و متوسط اندام، سیاستگذاریهای متفاوتی لازم است که دربخش بـعدی‌ مـقاله‌ بدان اشاره می‌شود.

علاوه بـر‌ نـاسازگاری‌ فرهنگی‌ کـه کـنکاش و مـطالعه‌ مفصلی‌ لازم دارد از زمره‌ جنبه‌های‌ منفی انبوه سـازی مـوارد ذیل مهمتربنظر میرسند:

1-تاثیرات نامطلوب در اشتثال و صنعت تولید مصالح‌ ساختمانی‌:

مصالح سـاختمانی مـختلف برای تولید شدن‌ نیازمند‌ به مـنابع‌ مالی‌ متفاوتی‌ هستند نـوع مـصالح ساختمانی‌ همین طور در انتخاب تـکنولوژی سـاختمان، فرصتهای شغلی، میزان ارزبری و غیره موثر است.در بیشتر‌ کشورهای‌ در حال توسعه واحدهای تـولیدی کـوچک‌ و سنتی‌ عمده‌ترین‌ منابع‌ تولید‌ مـصالح سـاختمانی هـستند‌ برای‌ مثال در کـشور سـیرلانکا این واحدها 50 درصد تـولید و 80 درصـد کل اشتغال در صنعت را‌ بعهده‌ دارند‌ اما در سالهای گذشته مجتمع سازی و بلند‌ مرتبه‌ سازی‌ در‌ ایـن‌ کـشور‌ که در تناسب لازم با سطح توسعه آن نـبوده نـتایج تلخی را بـدنبال داشـته اسـت.مطالعات بعمل آمده حـاکی از آنست که ارزبری خارجی این ساخت و سازها‌ 50-25 درصد از هزینه تولید را شامل می‌شود در مقابل کشورهای ژاپن، سـنگاپور، هـنگ‌کنک به دلیل اولویت دادن به تامین مـسکنی کـه بـا سـطح تـوسعه اقتصادی آنها هـماهنگ اسـت‌ توانسته‌اند‌ سالانه بطور متوسط 10-5 واحد مسکونی به ازای هر هزاز نفر بسازند. 2

در برخی از کشورها بمنظور جایگزین نـمودن مـصالح سـاختمانی مدرن به جای مصالح ساختمانی وارداتی، اقـدام بـه‌ احـداث‌ کـارخانجات بـزرگ سـرمایه‌بر و با تکنولوژی پیشرفته‌تر به موازات مراکز تولیدسنتی، نموده‌اند بعنوان مثال در کشورهای تایلند، فلیپین و سیرلانکا دولت با اعمال سیاستهائی چون‌ معافیت‌های‌ مالیاتی، ایجاد انگیزه برای‌

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 101)

---

سرمایه‌ گذاران‌ خارجی دادن یـارانه، تلاشهائی را در این راستا معمول داشته- اند.نتایج کلی اعمال این سیاست عمدتا در موارد ذیل متبلور شدند:

الف-رشد‌ سریع‌ ظرفیت تولید در بخش‌ مدرن‌.

ب-جایگزینی یک نوع از واردات بجای نوع دیگر یا جـایگزینی واردات کـارخانجات یجای وارد نمودن مواد خام و ترکیبات آنها.

افزایش ظرفیت تولید بدین طریق، هیچ تاثیری در کاهش ارز بری‌ خارجی‌ نداشت.در تایلند و سیرلانکا صنایع کلیدی برای تامین 100 تا 50 درصد مواد خام خود، نـیازمند واردات از خـارج هستند.

ساختار اقتصادی کشورهای در حال توسعه از یک طرف و توجه‌ به‌ نکاتی چون‌ مشکل و پر هزینه بودن حمل مصالح ساختمانی حجیم و شرایط اقلیمی متفاوت راهـکارهای مـتفاوت تکنولوژی و غیره از طرف‌ دیگر، ایـجاب مـی‌کند که در تولید انبوه مسکن از سیاستهائی تبعیت‌ شود‌ که‌ بیشتر مبتنی بر مصالح بومی، ظرفیت تولید داخلی، و ساختار اشتغال در کشور است.

2-تاثیر در کاربری اراضی‌:

‌‌هـمانطوریکه‌ پیـش‌تر اشاره شد با افـزایش تـعداد طبقات ساختمان سطح طبقه همکف(سطح اشتغال‌ بنا‌)برای‌ احداث سطح زیر بنای معینی از ساختمان کاهش پیدا می‌کند.همین طور طول و مساحت معبر‌ دسترسی کمتر می‌شود، یا میزان سرانه مـعابر کـاهش می‌یابد.اما این به این‌ مفهوم نیست که بتوان‌ مساحت‌ شهر را به همان نسبت کاهش داد و یا از زمین صرفه‌جوئی شده، مجددا برای احداث مسکن استفاده کرد زیرا در اینصورت تعداد افراد سـاکن در هـر هکتار(تـراکم در هکتار)افزایش‌ می‌یابد.و موجبات تراکم فضای شهری را فراهم می‌آورد و مستلزم هزینه‌های اضافی برای تامین خدمات و تاسیسات شـهری(آب، برق، تلفن، گاز، معابر، فضای سبز و خدمات)خواهد شد.بنابراین زمـین صـرفه‌جوئی شـده بر‌ اثر‌

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 102)

---

بلند مرتبه سازی، افزایش تراکم ساختمانی را توجیه نمی‌کند. 3

همانطوریکه در شکل شماره 1 ملاحظه می‌کنید در انواع مـجتمع‌های ‌ ‌مـسکونی بطور کلی سه فرم وجود دارد:

فرم ساختمان خطی

فرم ساختمان‌ با‌ فضای بـاز مـیانی

فـرم خردگانی( Molecular )

در سمت راست قسمت فوقانی شکل شماره 1 ساختمان خطی و ساختمان با فضای باز میانی و فـرم ساختمان در حاشیه بلوک نشان داده می‌شود.فرمهای‌ بشکل‌ T و زیگ زاگ یا هلالی در ردیف دوم، بعنوان انـواع فرمهای واقع شده بـین سـاختمان در حاشیه بلوک و فرم خطی میباشد، و در ردیف سوم ساختمانهای مسکونی منفرد دیده می‌شود که‌ در‌ اصطلاح‌ خردگانی یا ساختمانهای چند خانواری‌ مستقل‌ نامیده‌ می‌شود. 4

اگر در هر کدام از این فرمهای ساختمانی یا انواع مـجتمع‌های مسکونی، اصول اساسی شهر سازی مانند کیفیت مطلوب تامین‌ فضاهای‌ باز‌ جهت تدارک نور کافی و تامین خلوت مورد تقاضا‌( Privacy‌ ) اعمال شود، صرفه‌جوئی زمین بیش از 10-8 درصد در مقایسه با ساختمان های تک واحـدی نـخواهد بود 5 این مطلب‌ با‌ عنایت‌ به ضوابط حداقل بیشتر روشن می‌شود که در کشورهای در‌ حال توسعه بشرح ذیل است:

فقط 40 درصد زمین موجود بایستی ساختمان شود.

ارتفاع ساختمان نباید بیش از‌ 75‌/1 بـرابر‌ فـاصله آن تا قسمت دیگر خیابان باشد.

در فرمهای خردگانی فاصله‌ بلوکهای‌ از یکدیگر بتناسب 7/4 بلندترین آنها باشد. 6

در کشورهای اروپائی ضوابط مورد عمل در تراکم‌های حداکثر عبارتست‌ از‌ فاصله‌ ساختمانها از یکدیگر بمیزان 5/4 متر به ازای هر طـبقه و فـاصله ساختمانها از‌ حد‌ خارجی‌ زمین برای ساختمانهای 2 طبقه 2/1،

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 103)

---

شکل شماره(1)

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 104)

---

ساختمانهای 4 تا 7 طبقه 3/2، و ساختمانهای 8 طبقه و بیشتر 4/3 این مقدار‌ در‌ نظر‌ گرفته می‌شود. 4

هزینه‌ها:

بررسی‌های متعدد نشان داده است که هزینه‌های مربوط بـه احـداث سـاختمانهای‌ مرتفع‌ بمراتب بالاتر از هزینه سـاختمانهای کـم طـبقه می‌باشد.علاوه بر این مخارج نگهداری‌ این‌ ساختمانها‌ نیز بسیار زیاد است.هزینه‌هائی که با افزایش ارتفاع ساختمان تغییر می‌کنند عـبارتند از‌:

افـزایش‌ هـزینه سازه

سازه از دو نظر بیشترین سهم را در افزایش هزینه دارد‌.اول‌ بـه‌ سـبب بار قائم که بر اثر افزایش طبقات با نسبت( n+1/2 )افزایش پیدا می‌کند( n تعداد طبقات‌ و 2 دیگر‌ نیروهای جانبی چون زلزه و بـاد)کـه در احـداث ساختمانهای بلند مرتبه حایز‌ اهمیت‌ خیلی‌ زیادی هستند و توجه جـدی به رفتار پیچیده این نوع ساختمانها در مقابل نیروهای افقی ضروری‌ است‌ و هر‌ چه ارتفاع ساختمان بالاتر برود اهـمیت نـیروهای طـبیعی در محاسبات ساختمان نسبت‌ به‌ نیروهای دیگر افزایش می‌یابد.در ساختمان- های بـلند، نـیروی جانبی بر عکس نیروی قائم از نظر‌ شدت‌ و زمان بسیار متغیرند و با افزایش ارتفاع سریعا افزایش مـی‌یابند بـعنوان مـثال در‌ صورت‌ یکسان بودن سایر شرایط، لنگر واژگونی ایجاد‌ شده‌ بر‌ اثر بـاد، در تـراز پایـه با نسبت‌ مجذور‌ ارتفاع و تغییر شکل جانبی با توان چهارم ارتفاع افزایش می‌یابد.

هـزینه اسـکلت در‌ سـاختمانهای‌ بلند معمولا به تناسب ارتفاع‌، 20‌ تا 30‌ درصد‌ هزینه‌ کل ساختمان را تشکیل می‌دهد.برای‌ جـلوگیری‌ از تـغییر شکل افقی ساختمان تحت تاثیر نیروهای جانبی، ساختمانهای بلند مرتبه‌‌

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 105)

---

را‌ با ایجاد بـاد بـندهائی در مـقابل‌ باد و زلزله مقاوم می‌سازند‌ که‌ طراحی اقتصادی این بادبندها حداقل‌ بر‌ یک سوم هزینه اسـکلت سـاختمان- خواهد بود. 7

اضافه هزینه ناشی از تاسیسات

افزایش‌ ارتفاع‌ از چند جهت در هزینه‌های‌ تاسیساتی‌ تـاثیر‌ دارد. اولا بـرای‌ سـاختمانهایی‌ که ارتفاع آنها از‌ سطح‌ گذر بیش از 15 متر و یا 5 طبقه باشد پیش‌بینی محل آسانسور و نصب آن ضـروری‌ اسـت‌.ثانیا برای ساختمانهای بیش از 6 طبقه‌ پیش‌بینی‌ پله فرار‌ الزامی‌ است‌.ثالثا برای سـاختمانهایی کـه‌ مـساحت کل زیر بنای آنها از 2000 متر مربع بیشتر باشد باید پست برق احداث‌ شود‌.

مساحت زیـر بـنای اشـغال شده توسط‌ چاه‌ آسانسور‌ و راه‌ خروج‌ اضطراری که موجب‌ کاهش‌ مساحت مـفید بـنا می‌شود از یک طرف و هزینه‌های مکانیکی و الکترونیکی و تاسیساتی از طرف دیگر موجب افزایش‌ هزینه‌ می‌شود‌. 8

افزایش هزینه نـاشی از سـختی کار در‌ ارتفاع‌

کار‌ در‌ طبقات‌ بالای‌ طبقه همکف علاوه بر صعوبت کار و نـیاز بـه داربست و سایر لوازم اضافی به علت حمل مـصالح مـتضمن هـزینه اضافی است.این هزینه اضافی با فـرمول زیـر محاسبه‌ می‌شود:

که در آن:

Q -اضافه بهای متوسط به منظور جبران صعوبت ناشی از کار در طـبقات بـالاتر از همکف بر حسب درصد اسـت کـه به کـلیه اقـلام کـار در تمام‌ طبقات‌ شامل زیر زمین، هـمکف و بـالاتر اجراء می‌شود تعلق می‌گیرد.

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 106)

---

F1 -سطح زیر بنای طبقه اول

F2 -سطح زیر بنای طـبقه دوم

F3 -سـطح زیر بنای طبقه سوم Fn -سطح‌ زیـر‌ بنای طبقه n ام و

F -سطح کـل زیـر بنای ساختمان با احتساب تـمام طـبقات شامل زیر زمین و همکف.

تاثیر ارتفاع در نیروی انسانی

با توجه‌ به‌ مشکلاتی کـه در اجـرای ساختمانهای‌ بلند‌ وجود داردمتوسط هـزینه تـمام شـده ساختمانهای بلند(بـا تـوجه به ارقام حق الزحـمه مـربوط به تهیه نقشه‌ها...)تا 20 طبقه با ساختمان یک طبقه‌ با‌ همان زیر بنا 58‌ درصـد‌ بـیشتر است که 18 درصد بخاطر افزایش هـزینه سـقف و ستون 7 درصـد بـخاطر مـقاوم سازی ساختمان در مقابل نـیروهای جانبی، 21 درصد به افزایش هزینه‌های تاسیساتی، 10 و 12 درصد به صعوبت‌ اجرای‌ کار در ارتفاع و نیروی انسانی مـربوط مـی‌شود.

با توجه به مشکلات عنوان شـده بـایستی سـیاستهای تـامین مـسکن در مناطق شهری را بـه سـه دسته تقسیم کرد:

1-سیاستهای تامین مسکن در‌ شهرهای‌ کوچک

با‌ توجه به توزیع نامتناسب نظام شهری در ایـران، کـه شـهرهای کوچک علیرغم کثرت تعداد، فقط درصد کـمی‌ از جـمعیت کـشور را در خـود جـای دادهـ‌اند و با توجه به‌ اهمیت‌ توزیع‌ متعادل جمعیت، بایستی در برنامه‌های تولیدی و رفاهی، به شهرهای کوچک اولویت بیشتری داده شود تا بتواند سهم ‌‌متناسبی‌ از افزایش جمعیت شهر نشین را جذب کـنند.به برنامه‌های تامین مسکن این‌ شهرها‌ مخصوصا‌ لازم است عنایتی بیشتری مبذول شود تا از یک جهت کیفیت سکونت در این جوامع‌ ارتقاء یابد و از جهت دیگر

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 107)

---

توسعه فعالیت‌های خانه سازی بتواند سطح اشـتغال را‌ در ایـن مناطق افزایش‌ داده‌ مالا فرصتهای شغلی جدید در صنایع وابسته به ساختمان بتواند در جذب جمعیت مهاجر موثر افتد.در برنامه‌های خانه سازی در شهرهای کوچک بایستی تاکید بر تکسازی و تولید بمنظور اسـتفاده شـخصی‌ با اولویت استفاده از مصالح و امکانات بومی و شیوه‌های ساخت کاربر باشد.طبیعتا لازمه این امر تامین، اعتبارات مالی، مدیریت مسکن و ترویج الگوهای مناسب سـاخت و سـاز خواهد بود. 9

2-سیاستهای مسکن در شـهرهای‌ مـتوسط‌ اندام

برای کاهش مشکلات شهرهای بزرگ قهرا لازم است شهرهای کوچک و متوسط به نحوی تقویت شود که از نظر امکانات رفاهی و تاسیسات زیر- بنائی بتوانند کـارخانجات و صـنایع عمده را در‌ خود‌ جذب کـنند و بـه خودکفائی نسبی از نظر تولید مصالح و تجهیزات ساختمانی برسند.در سیاستهای خانه سازی در شهرهای متوسط اندام، علاوه بر ایجاد خانه‌های تک واحدی و تولید به منظور‌ استفاده‌ شخصی بایستی با اعمال سیاست‌های عـرضه زمـین و خدمات، تعاونی‌های مسکن را توسعه داد و از روشهای کاربر و نیمه صنعتی در احداث واحدهای مسکونی استفاده کرد. 9

3-سیاستهای مسکن در شهرهای بزرگ‌

با‌ توجه‌ به حقیقی که در شهرهای‌ بزرگ‌ نظام‌ عرضه و تقاضای مسکن، رابطه مـعقولی نـدارد و افزایش تـقاضا علاوه بر تقاضای ناشی از افزایش طبیعی جمعیت، عمدتا به جهت نیاز ناشی‌ از‌ مهاجرت‌ و جابجائی جمعیت است بـه منظور کاهش فاصله عرضه‌ و تقاضا‌ و رفع کمبودهای موجود و همین طور کـاهش مـهاجرت بـه این شهرها برنامه‌های خانه‌سازی می‌باید با استفاد از روشهای نیمه صنعتی‌ و صنعتی‌ صورت‌ بگیرد و علاوه بر تکسازی‌ها بـه ‌ ‌صـورت انبوه، زمینه‌ها و امکانات لازم‌ برای توسعه

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 108)

---

شرکتهای خانه سازی فراهم شود.

در این شـهرها سـاختمانهای خـردگانی با ارتفاع حداکثر 3 تا 4 طبقه (شکل‌ شماره‌ 2)که‌ تراکم خالص 340 نفر در هکتار را بدست می‌دهد قـابل توجیه‌ است‌ که فواصل بین ساختمانها و جبهه نسبتا کوتاه ساختمان قابل قبول‌تر از- سـاختمانهای خطی و ساختمانهای با فـضای‌ بـاز‌ است‌ و در صورتیکه در ترکیب مناسبی با واحدهای مسکونی کاملا مستقل در مجموعه‌های‌ مسکونی‌ بکار‌ گرفته شوند با شرایط طبقه متوسط ایران انطباق خوبی را خواهند داشت اما افزایش‌ تعداد‌ طبقات‌ منجر به سر و صـدای بیش از حد تحمل، مشکلات نگهداری اشتراکی ساختمان و تنش‌های اجتماعی‌ خواهد‌ گردید. 10

مضافا با توجه به راهبرد جهانی سرپناه برای سال 2000 که‌ مورد‌ تصویب‌ مجمع عمومی سازمان ملل متحد قرار گرفته اسـت و از رهـیافتی حکایت می‌کند که ساکنان‌ شهری‌ را قادر به تهیه سرپناه بنماید بنظر میرسد ساختمانهای خطی پر تراکم یک‌ طبقه‌ یا‌ دو طبقه که در اصطلاح بنام بافت حصیری یا Mat Housing موسوم است و تراکم خالص‌ آنـ‌ بـدون منظور نمودن پارکینگ‌های اضافی به 210 نفر در هکتار میرسد و سطح‌ سرانه‌ زمین‌ به مقدار قابل توجهی یعنی از 36 متر به 8/20 متر کاهش می‌یابد برای تامین‌ مسکن‌ گروههای‌ کم درآمد شهری قـابل تـوصیه باشد(شکل شماره 3)

با توجه به‌ مباحث‌ قبلی و محدودیت منابع مالی و انسانی دولتی استفاده از همه توانهای موجود در صحنه شهر از اهمیتی‌ خاص‌ برخوردار می‌شود بهترین شیوه برای رها ساختن ایـن نـیروها عـبارتست از اینکه‌ دولتها‌ سیاست خود را از تـدارک خـدمات بـه‌ طور‌ مستقیم‌ به قادر ساختن دیگران-چه تولیدکنندگان رسمی‌ و غیر‌ رسمی و چه سازمانهای مبتنی بر جامعه محلی و غیر دولتی یا خـود سـاکنان شـهرها‌ به‌ فراهم آوردن این خدمات تغییر‌ دهند‌ تا راهـبردهای‌ تـوانبخش‌ در‌ امر تدارک سرپناه و

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 109)

---

شکل شماره(2)

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 110)

---

شکل‌ شماره‌(3)

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 111)

---

تسهیلات زیر بنایی شهرها بیشترین بازده را حاصل کند.

مهمترین گام در‌ افزایش‌ مـشارکت بـخش خـصوصی توانا کردن مردم‌ به ایجاد واحد مسکونی‌ برای‌ استفاده شـخصی با تدابیری چون‌، تامین‌ زمین، تامین اعتبارات، اعمال سیاستهای مالیاتی مناسب و دادن کمکهای فنی و مشاوره‌ای خواهد بود‌.در‌ کنار ایـن امـر بـا انجام‌ اقداماتی‌ که‌ ذیلا اشاره می‌شود‌ می‌توان‌ از مشارکت مقاطعه کاران‌ و سـازندگان‌ بـخش خصوصی استفاده کرد:

1-ایجاد بانک تخصصی یا یک موسسه مالی-اعتباری برای تولید‌ کنندگان‌ کوچک و مـتوسط.

2-ایـجاد نـهادهائی برای کمک‌های‌ فنی‌، مشاوره‌ای و آموزش‌ برای‌ صاحبان‌ صنایع کوچک.

3-معافیت‌های مالیاتی‌ بـرای تـولید کـنندگان کوچک.

4-اهداء وامهای بلاعوض و قرض الحسنه برای طرحهای خلاق و نوآور.

5-جلوگیری از‌ واردات‌ مصالحی کـه امـکان تـولیدشان در داخل‌ کشور‌ فراهم‌ است‌.

6-تشویق‌ افراد و ایجاد تسهیلات‌ جهت‌ تاسیس موسسات تحقیقاتی به مـنظور پیـشبرد هر چه بهتر و بیشتر کارهای پژوهشی بر روی شرکت‌های کوچک‌ و متوسط‌. 12‌

لازم به ذکر اسـت کـه بـرخی از‌ اقدامات‌ فوق‌ در‌ حال‌ حاضر‌ به مرحله اجراء درآمده‌اند ولی احتیاج مبرم به ایجاد فضای مـناسبتر، رفـع مشکلات تسریع مراحل خدماتی، و افزایش کارایی بیش از پیش دارند.

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 112)

---

فهرست منابع:

1-دکتر مـنصور فـلاکی‌-تـجارب مربوط به احداث شهرهای جدید، مجموعه مقالات سمینار شهرهای جدید مهرماه 1368 ص 55-47.

2- Ganesan, S.,""""Growth of Housing and Constration Sectors"""" Progress in planning Vo1.21 No‌ 1 Pergmon‌ Press Oxford 9791.

3-منوچهر وحیدی-تاثیر ارتـفاع در هـزینه احداث بنا-مجله آبادی سال دوم-شماره هفتم زمستان 1371 ص 65-60.

4-اداره کل مسکن و شهر سـازی اسـتان آذربـایجان شرقی‌

آماده‌ سازی اراضی باغمیشه فاز سوم جلد اول مهندسین مشاور آرکولوگ دیماه 1366 ص 99-76

5- Drabkin, D,)7791( Lana policy and urban Growth, Pergmon Press‌, London‌ U.K.

6-محمدرضا دلال پور-برنامه ریـزی‌ مـسکن‌ و حـاشیه نشینی جزوه درسی دانشگاه تبریز-دانشکده علوم انسانی و اجتماعی

7-اسکندریرمیان-هم‌آهنگی مـسکن و بـاف شهری از نقطه نظر هنری و نظم آنها مجله معماری و شهر‌ سازی‌ شماره 3 فروردین اردیبهشت سال‌ 1368‌.

8-جفری هـلر-مـهار رشد ساختمانهای بلند-مترجم سیامک جولایی مجله آبادی-سال اول-شماره سوم زمـستان 1370 ص 110-104

9-وزارت مـسکن و شهر سازی-برنامه پنج ساله اول بخش مـسکن و شـهر‌ سـازی‌

10-وزارت مسکن و شهر سازی-برنامه ریزی مسکن در پروژهـ‌های آمـاده- سازی زمین سال 1367 ص 41-18

11-محمد دانشور-جهت گیریهای نقش برنامه ریزان شهری در جهان سـوم گـزیده‌ مسائل‌ اقتصادی-اجتماعی‌ شماره 114 و 113 ص 13-77-1373

دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » زمستان 1373 و بهار 1374 - شماره 153 و 154 (صفحه 113)

---

12-دکـتر جـهانیار بامداد صـوفی-ویـژگیهای مـدیریتی شرکتهای کوچک و متوسط فصلنامه‌ مطالعات مـدیریت شـماره 14 و 13 نشریه دانشکده حسابداری و مدیریت دانشگاه علامه‌ طباطبائی‌ ص 17‌-1 بهار و تابستان 1373.